چکیده
این مطالعه به بررسي غلظت فلزات سنگین (در آب و رسوبات) و ترکیبات نفتی ( در رسوبات) طی فصول مختلف در محدوده استقرار قفس های پرورش ماهی (قبل از ماهیدار کردن) واقع در حوزه جنوبي درياي خزر(سواحل مازندران-کلارآباد) پرداخته است. نمونه برداري رسوبات سطحی از پائیز 1390 آغاز شده و تا زمستان 1391 طی هشت ماه صورت پذیرفت. تعداد 3 ایستگاه شامل ایستگاه اول در محل استقرار قفس، ایستگاه دوم در قسمت غربی به فاصله 500 متر از قفس (بعنوان ایستگاه کنترل) و ایستگاه سوم در قسمت شرقی به فاصله 50 متر از قفس انتخاب شد. همچنین جهت تکمیل داده ها در زمستان 1393، بهار و تابستان 1394 نیز نمونه برداری از آب (فلزات سنگین) منطقه مورد مطالعه صورت گرفت. نمونه ها پس از آماده سازی (استخراج و عمل هضم) بروش استاندارد بوسیله دستگاههای جذب اتمی و کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا اندازه‌گیری گردید. نتایج نشان داد که میانگین سالانه فلزات روی، مس، کروم، نیکل، سرب، کادمیم و جیوه درآب به همراه خطای استاندارد(SE) به ترتیب برابر 38/8 (69/5±)، 90/10(95/4±)، 17/7(20/1 ±)، 50/4 (90/0±)، 29/22 (10/7±)، 83/4 (30/2±) و 131/0 (07/0±) ميكروگرم بر ليتر و سطح فلزات مختلف در آب از حداکثر به حداقل برابر Pb>Cu>Zn>Cr> Cd >Ni>Hg بوده است. میانگین سالانه فلزات روی، مس، کروم، نیکل، سرب، کادمیم و جیوه در رسوبات به همراه خطای استاندارد(SE) به ترتیب برابر 59 (3±)، 25 (1±)، 42 (2 ±)، 28 (1±)، 14 (1±)، 16/0 (06/0±) و 020/0 (005/0±) ميكروگرم بر گرم وزن خشک و سطح فلزات مختلف در رسوبات از حداکثر به حداقل برابر Zn > Cr > Ni > Cu > Pb > Cd >Hg بوده است. سطح میانگین شاخص ژئوشیمیایی (Igeo) فلزات مختلف در رسوبات از حداکثر به حداقل برابرIgeoZn > IgeoCu > IgeoCr > IgeoNi> IgeoCd IgeoPb> بوده است و میانگین سطح شاخص غنی شدگی (EF) فلزات مختلف در رسوبات از حداکثر به حداقل برابر EFZn > EFCu > EFCr > EFNi> EFCd > EFHg EFPb > بوده است. میانگین سطح فاکتور آلودگی (CF) فلزات مختلف در رسوبات از حداکثر به حداقل برابر CFPb > CFZn > CFCu > CFCr > CFNi > CFHg > CFCd بوده است. میانگین سالانه ترکیبات پلی آروماتیک (PAHs) در رسوبات به همراه خطای استاندارد(SE) 81/2 (73/0±) ميكروگرم بر گرم وزن خشک بود و در میان 16 ترکیب PAHs ترکیب فلوراتین دارای حداکثر میانگین (96/0±79/2) سالانه بوده است. همچنین غلظت ترکیب نفتالن زیر حد تشخیص دستگاه ثبت گردید. ریسک اکولوژیکی (HQ) تمام اجزای قابل شناسایی ترکیبات پلی آروماتیک (PAHs) در رسوبات بیش از واحد بوده است. نتیجه گیری اینکه، میانگین تمام فلزات (به غیر از مس) درآب کمتر از استاندارد بوده است البته حداکثر فلزاتی همچون مس، سرب و کادمیم از استانداردهای برخی کشورها بیشتر بوده است که بیانگر بالا بودن ریسک خطر برای آبزیان خواهد بود. نتایج محاسبات Igeo برای شش فلز آلودگی صفر و وضعیت غیر آلوده قرار دارند اما در خصوص فلز کادمیم در وضعیت آلودگی متوسط قرار دارند. نتایج محاسبات میانگین شاخص غنی شدگی (EF) برای چهار فلز مس، کروم، نیکل و کادمیم در وضعیت عدم غنی شدگی قرار دارند اما در خصوص فلز روی و سرب در وضعیت غنی شدگی کم قرار دارند. براساس شاخص های CF ، Cd و PLI رسوبات دریای خزر در محدوده آلودگی کم تا حضور آلودگی پایه قرار داشتند. نتایج نسبت های تشخیصی مختلف اجزای ترکیبات PAH نشان داد که براساس نسبت های قابل محاسبه در رسوبات سطحی مشخص شد که منشاء این ترکیبات بیشتر پایروژنیک می باشد. تعيين ریسک اکولوژیکی (HQ) برای هر یک از 16PAHs نشان داد که HQs مربوط هشت ترکیب چند برابر واحد بوده است که این ترکیبات می توانند اثرات نامطلوب بر موجودات منطقه مورد مطالعه بگذارند. همچنین براساس غلظت 16PAHs، رسوبات دریای خزر(منطقه کلارآباد) در کلاس 3 (Poor) قرار گرفته است. با توجه به اینکه منشاء برخی فلزات و ترکیبات نفتی انسان ساخت بوده است نیاز و ضروری است که مدیریت این سازه های دریایی و توسعه صنعت آبزی پروری در دریای خزر با احتیاط بیشتری به همراه ملاحظات زیست محیطی صورت پذیرد.