چکیده
مطالعه حاضر به منظور بررسی مولدین از مزارع منتخب بر عملکرد تولید مثل و تغییرات فیزیولوژیک مولدین ماده قزل‌آلای رنگین‌کمان (Oncorhynchus mykiss) انجام شد. در این راستا با همکاری سازمان دامپزشکی کشور و سازمان شیلات ایران پیش مولدین از مزارع پرورش ماهی سردآبی سه هزار (سرشار)، مرکز تحقیقات ژنتیک و اصلاح نژاد ماهیان سردآبی شهید مطهری یاسوج، شرکت تولید و تکثیر و پرورش ماهی قزل کوثر (ملكي تبار)، نگين هراز (فخاري)، تعاونی 68 پیرانشهر(قرباني)، آذربایجان غربی- سردشت (معروفی) و شرکت شفاف بالیق (حدیدی) انتخاب و با رعایت نکات ایمنی زیستی به منظور تولید مولد و بچه ماهیان پرورشی عاري از پاتوژنهاي خاص در مرکز تحقیقات ماهیان سردآبی منتقل گردید. تیمارهای آزمایشی در حوضچه بتونی دایره ای 2000 لیتری طراحی و اجرا گردید. در پایان دوره پرورش برای تعیین شاخص های خونی و بیوشیمیایی از مولدین خونگیری به عمل آمد. پس از پایان دوره غذادهی، مولدین هفته ای دوبار به منظور مشخص شدن آمادگی برای تکثیر بررسی می شدند. پس از تخم کشی از هر مولد، فاکتورهاي مربوط به عملکرد تکثیر شامل قطر تخمک، تعداد در گرم، هماوری کاری و هماوري نسبی اندازه گیری شده و به دنبال آن پس از بررسی کیفیت اسپرم مولدین نر، لقاح صورت گرفت. پس از انجام لقاح و انتقال تخم ها به انکوباتور، طی دوره انکوباسیون درصد لقاح، درصد چشم زدگی، درصد تخم گشایی و بازماندگی آلوین ها تا مرحله جذب کیسه زرده بررسی شد. نتایج نشان داد در میانگین وزن نهایی اختلاف معنی‌داری بین تیمارها مشاهده گردید (05/0P<). بالاترین میزان نرخ رشد ویژه در ماهیان مزرعه ملک تبار مشاده گردید که تفاوت معنی‌داری با مزرعه قربانی نشان داد (05/0P<). اختلاف معنی‌داری در فاکتور وضعیت بین تیمارها دیده نشد (05/0P>). در شاخص‌های خونی نیز اختلاف معنی‌داری در بین تیمارها مشاهده نشد (05/0P>). با توجه به نتایج، کمترین میزان کلسترول و تری گلیسرید و همچنین بیشترین میزان پروتئین کل و آلبومین در مزرعه سرشار، ملک تبار و حدیدی بدست آمد، بطوری که در تمامی موارد با مزرعه قربانی اختلاف معنی دار مشاهده شد (05/0P<). در پارامترهای تولید مثلی کمترین میانگین تعداد تخمک در گرم، بیشترین میانگین قطر تخمک، هماوری کاری، هماوری نسبی، درصد لقاح، درصد چشم زدگی، درصد تخم گشایی و درصد بازماندگی آلوین ها تا مرحله جذب کیسه زرده و همچنین سریع ترین زمان رسیدگی مولدین (درجه- روز)، چشم زدگی، تخم گشایی و جذب کیسه زرده در مزرعه سرشار، ملک تبار و حدیدی مشاهده شد و در تمامی موارد با سایر تیمارها دارای تفاوت معنی داری بودند (05/0P<). نتایج حاصل از پژوهش حاضر بیانگر قابلیت تأثیرگذاری مناسب مزارع منتخب بر عملکرد تولید مثل، پارامترهای رشد و بیوشیمیایی خون مولدین ماده قزل‌آلای رنگین‌کمان می باشد. در خصوص ارزیابی مواد تناسلی نیز تعداد 6 گروه ازمایشی در مرکز تحقیقات ماهیان سرد ابی تنکابن از نظر رسیدگی جنسی مورد بررسی قرار گرفتند. در این مطالعه،پس از نگهداری پیش مولدین در یک دوره 4 ماهه تعداد 30 نمونه از هر یک از 6 گروه منتخب جداسازی و با استفاده از تخته بیو متری( سنجش طول) و ترازو توزین شدند. به منظور ارزیابی روند رسیدگی جنسی نمونه ها پس از بیهوشی و کالبد شکافی تفکیک جنسیت شده و بر اساس نر و ماده پس از توزین تخمدان و بیضه نمونه گیری از بافت گناد انجام پذیرفت. پارامترهایی محیطی نظیر اکسیژن محلول، دما و pH همزمان در پروژه شاخص های پرورش ثابت نگه داشته شدند. نتایج نشان داد که روند رسیدگی جنسی در جنس ماده در تمامی گروه های ازمایشی وجود داشته لکن سرعت این روند به ترتیب در مزرعه معروفی ، ملک تبار و حدیدی از شتاب بیشتری برخوردار بوده است . شاخص های گنادو سوماتیک و هپاتو سوماتیک جنس ماده به ترتیب در گروه های مربوط به مزرعه سرشار 2/2 درصد و 3/2 درصد در مزرعه ملک تبار ، 5/1 درصد. و 9/3 درصد ، در مزرعه معروفی ، 4/1 درصد و 9/3 درصد ، در مزرعه فخاری، درصد 8/1 و درصد 8/2، در مزرعه قربانی، 8/1 و 9/2 درصد در مزرعه حدیدی 7/1 و2 درصد بودند. روند تغییرات بافتی نیز در هر دو جنس معنی دار بوده است. این روند در خصوص مراحل رسیدگی اسپرم چندان معنی دار نبوده و لکن در جنس ماده مطالعات هیستولوژیک حاکی از روند رشد تخمک ها از مرحله 3 به 4 جنسی در ماه بهمن در اگثر گروه های ازمایشی بوده است. انجماد اسپرم وایجاد بانک اسپرم در دو مقطع انجماد وتشکیل بانک از نمونه های انتخابی انجام ودر مرحله اول با انتخاب محلول نگهدارنده، انجماد انجام ودر مرحله بعدی با استفاده از اسپرم های منجمد عملیات تکثیر بصورت مقایسه ای انجام شد. در این مرحله تعداد 6 مولد از جمعیت 24 مولد نر انتخابی جداسازی و مولدین با پلاک های مشخص میزان اسپرم آنها استحصال و سپس با مقدار 50 گرم تخمک از مولد ماده لقاح انجام گرفت. تعداد 6 عدد با اسپرم تازه و 6 عدد با اسپم منجمد تکثیر شدند. با ارزیابی رسیدگی جنسی و بررسی ساختار تخمک و اسپرم در مولدین به گزینی شده قزل آلای رنگین کمان می‌توان زمینه تکثیر ماهیان را در بهمن لغایت اسفند ماه پیشنهاد نمود.