چكيده
این تحقیق با هدف تولید ماهیان پرورشی ومولدین عاري از پاتوژنهاي خاص، انجام عملیات بهگزینی به منظور ارتقائ سطح سلامت وتوسعه عملکرد صفات اقتصادی (مثل رشد ، بقا )در گله های ماهیان پرورشی ارائه دستورالعمل ها ونرماتیو های پرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان انجام شد در این راستا با همکاری سازمان دامپزشکی کشور و سازمان شیلات ایران پیش مولدین از مزارع پرورش ماهی سردآبی سه هزار (سرشار)، مرکز تحقیقات ژنتیک و اصلاح نژاد ماهیان سردآبی شهید مطهری یاسوج، شرکت تولید و تکثیر و پرورش ماهی قزل کوثر (ملكي تبار)، نگين هراز (فخاري)، تعاونی 68 پیرانشهر(قرباني)، آذربایجان غربی- سردشت (معروفی) و شرکت شفاف بالیق (حدیدی) انتخاب و با رعایت نکات ایمنی زیستی به منظور تولید مولد و بچه ماهیان پرورشی عاري از پاتوژنهاي خاص، انجام عملیات بهگزینی و جلوگيري از تلاقي نژادهاي يكسان يا همخوني (Inbreeding)با هدف ارتقائ سطح سلامت و توسعه عملکرد صفات اقتصادی (مثل رشد بهینه، درصد بازماندگی و ...) به مرکز تحقیقات ماهیان سردآبی منتقل گردید. مطالعه حاضر به منظور انتخاب والدین از زیر جمعیتهای ذخیره سازی شده در راستای بهره برداری از تنوع ژنتیکی مولدین در مزارع منتخب ایران انجام گردیده و اقدامی جهت پایه گذاری برنامه بهگزینی در گله های مولد می باشد این تحقیق نقطه آغازی برای ايجاد و ثبت بانك مولدين شناسنامه‌دار قزل‌آلا در كشور و اجراي طرح بهگزيني و اصلاح نژاد مولدين قزل‌آلای رنگین کمان باشد. در مجموع هفت جمعیت پیش مولدین قزل آلای رنگین کمان (در قالب هفت تیمار و سه تکرار به ازای هر تیمار) از هفت مزرعه به میزان 10 کیلوگرم بر متر مربع درحوضچه های بتونی مرکز تحقیقات شیلاتی ماهیان سردآبی تنکابن با رعایت اصول امنیت زیستی ذخیره سازی شدند. پیش مولدین جهت ردیابی صفات اقتصادی رشد و بقا علامتگذاری شده و در حین دوره پرورش عملیات زیست سنجی در مقاطع مختلف رشد به منظور سنجش پارامترهای زیستی از قبیل محاسبه شاخصهای ، ضريب چاقي (CF)، ضريب رشد ويژه ، (SGR) و محاسبه رابطه طول و وزن و ضریب مرگ میر بچه ماهيان انجام شد. میزان غذا دهی پیش مولدین سه ساله به میزان 3-2 درصد وزن ماهیان و در سه نوبت در روز انجام شد. برای تغذیه ماهیان از جیره غذایی Skreting با پروتیین 40 تا 45 درصد استفاده شد در طول دوره پرورش کلیه پارامترهای فیزیکی و شیمیایی آب به منظور کنترل شرایط بهینه رشد مورد پایش و ارزیابی مستمر قرار گرفت. همچنین تعویض آب 6-4 بار در شبانه‌روز به منظور حفظ کیفیت فیزیکی و شیمیایی صورت پذیرفت. پارامترهای رشدوتغذیه در قالب 12 مولفه مورد مقایسه قرارگرفت. مقایسه‌های آماری میزان میانگین ضریب چاقی پیش‌مولدین قزل آلای رنگین کمان در بین مزارع منتخب در پایان دوره رشد، حاکی از آن است که بیشترین میانگین ضریب چاقی در مزرعه شهید مطهری یاسوج معادل 67/1 مشاهده شد. بررسی معادلات رشد حاکی از آن بود که بالاترین ضریب b در جنس نر در مزرعه آقای معروفی به میزان 15/3 بدست آمد که نشان‌دهنده ایزومتریک بودن رشد جمعیت مذکور است. بهترین ضریب تبدیل غذا مربوط به جمعیت حدیدی بود و اختلاف معنی داری با جمعیت فخاری نداشتند ولی با سایر جمعیت ها دارای اختلاف معنی دار بودند. همچنین جمعیت های سرشار و قربانی اختلاف معنی داری با یکدیگر نداشته ولی با سایر جمعیت ها دارای اختلاف معنی دار بودند. از آنجایی که پیش مولدین در شرایط یکسان محیطی در مرکز مذکور قرار داشتند، لذا میزان واریانس محیطی ناشی از تغییرات شرایط محیطی و همچنین واریانس اثرات متقابل بین ژنتیک و محیط به صفر نزول نمود. بدیهی است در این حالت تفاوت‌‌های عملکردی شاخصهای رشد در بین جمعیتهای مختلف ناشی از عمکرد و واریانس ژنتیکی قلمداد می‌گردد. بر اساس شاخصهای رشد (SGR) و میانگین وزن کسب شده (MWG) محاسبه شد. بالاترین تبین واریانس مربوط به دو شاخص SGR و MWG با 86/86 درصد بود، لذا بر اساس شاخصهای رشد عملیات بهگزینی انجام شد و مولدین اصلح در دستورکار برنامه تلاقی‌گری در مرحله تکثیر قرارگرفت.