چکیده
مطالعه حاضر به منظور بررسی مولدین انتقال یافته از مزارع منتخب بر عملکرد تولید مثل و تغییرات فیزیولوژیک مولدین ماده قزل‌آلای رنگین‌کمان (Oncorhynchus mykiss) طراحی و اجرا گردید. در این راستا با همکاری سازمان دامپزشکی کشور و سازمان شیلات ایران پیش مولدین از مزارع پرورش ماهی سردآبی سه هزار (سرشار)، مرکز تحقیقات ژنتیک و اصلاح نژاد ماهیان سردآبی شهید مطهری یاسوج، شرکت تولید و تکثیر و پرورش ماهی قزل کوثر (ملكي تبار)، نگين هراز (فخاري)، تعاونی 68 پیرانشهر(قرباني)، آذربایجان غربی- سردشت (معروفی) و شرکت شفاف بالیق (حدیدی) انتخاب و با رعایت نکات ایمنی زیستی به منظور تولید مولد و بچه ماهیان پرورشی عاري از پاتوژنهاي خاص در مرکز تحقیقات ماهیان سردآبی منتقل شدند. در مجموع هفت جمعیت پیش مولدین قزلالای رنگین کمان (در قالب هفت تیمار و سه تکرار به ازای هرتیمار) با تراکم 10 کیلوگرم بر متر مربع در حوضچه بتونی دایرهای 2000 لیتری با رعایت اصول امنیت زیستی ذخیره سازی شدند. میزان غذادهی پیش مولدین سه ساله به میزان 3-2 در صد وزن ماهیان و در سه نوبت در روز انجام شد. در طول دوره پرورش کلیه پارامترهای فیزیکی و شیمیایی آب به منظور ایجاد شرایط بهینه رشد مورد پایش و ارزیابی مستمر قرار گرفت. تعویض آب بین 6-4 دفعه در شبانه روز به منظور حفظ کیفیت فیزیکی و شیمیایی صورت پذیرفت. پیش مولدین جهت ردیابی صفات اقتصادی رشد و بقائ، علامتگذاری(Tagging) شدند. در حین دوره پرورش عملیات زیستسنجی در مقاطع مختلف رشد به منظور سنجش پارامترهای زیستی از قبیل محاسبه شاخص‌های شاخص وضعيت، روند رشد، رابطه طول و وزن با میزان همآوری انجام شد. پس از پایان دوره غذادهی، مولدین هفته ای دوبار به منظور مشخص شدن آمادگی برای تکثیر بررسی می شدند. در پایان دوره پرورش برای تعیین شاخص‌های خونی و بیوشیمیایی از مولدین خونگیری به عمل آمد. پس از تخم کشی از هر مولد، فاکتورهاي مربوط به عملکرد تکثیر شامل قطر تخمک، تعداد در گرم، هماوری کاری، هماوري نسبی، ضریب بازماندگی در مرحله انکوباسیون، لارو و بچهماهيان، اندازه گیری شده و به دنبال آن پس از بررسی کیفیت اسپرم مولدین نر، لقاح صورت گرفت. در طی دوره انکوباسیون درصد لقاح، درصد چشم زدگی، ترکیب اسید چرب تخم چشم زده، درصد تخم گشایی و بازماندگی آلوین ها تا مرحله جذب کیسه زرده بررسی شد. نتایج نشان داد میانگین وزن نهایی اختلاف معنی‌داری بین تیمارها مشاهده گردید (05/0P<). بالاترین میزان نرخ رشد ویژه در ماهیان مزرعه ملکیتبار مشاهده گردید که تفاوت معنی‌داری با مزرعه قربانی نشان داد (05/0P<). هیچگونه اختلاف معنیدار آماری در فاکتور وضعیت بین ماهیان مزارع مختلف مشاهده نشد (05/0P>). در شاخص‌های خونی نیز اختلاف معنیدار در بین تیمارها مشاهده نشد (05/0P>). با توجه به نتایج، کمترین میزان کلسترول و تریگلیسرید و همچنین بیشترین میزان پروتئین کل و آلبومین در مزرعه سرشار، ملکیتبار و حدیدی بدست آمد، بهطوری که در تمامی موارد با مزرعه قربانی دارای اختلاف معنیدار آماری بودند (05/0P<). نتایج مطالعه حاضر نشان داد که شاخص‌های ایمنی در مولدین تحت تأثیر شرایط پرورش و تغذیه، بهبود مییابند. بر طبق نتايج اين مطالعه، رابطه مستقيمي بين سن و طول و وزن مولدين و هماوري مطلق و رابطه معكوس بين طول و وزن و هماوري نسبي مشاهده گرديد كه اين روابط در سطح 95 درصد معنیدار بود. در حالیکه رابطه معنادار آماري بين سن مولد و هماوري نسبي و همچنين سن، طول و وزن مولدها و اندازه تخمك و تخم مشاهده نشد. بر اساس نتايج اين تحقيق با افزايش اندازه (طول و وزن) مولد به رغم افزايش مقدار كل تخمك توليدي، نسبت بين تخمك توليدي به وزن مولد ماده كاهش میيابد(متناسب با افزايش اندازه ماهي مقدار تخمك توليدي افزايش نمييابد). همچنين ميانگين هماوري در هر كيلوگرم وزن ماهي (هماوري نسبي) در مزارع با اوزان بالاتر كاهش مييابد. در پارامترهای تولید مثلی، بیشترین میانگین درصد لقاح (6/97%)، درصد چشم زدگی (6/82%)، درصد تخم گشایی (9/78%)، درصد بازماندگی از آلوینها تا مرحله جذب کیسه زرده (8/76%)، درصد زنده مانی تا مرحله یک گرمی (7/67%)، و همچنین سریعترین زمان رسیدگی مولدین (درجه- روز)، چشمزدگی، تخمگشایی و جذب کیسه زرده در مزارع سرشار، ملک تبار و فخاری مشاهده شد (05/0P<). بر اساس مشاهدات مطالعه حاضر بنظر میرسد مولديني به طول کل حدود 51-45 سانتي متر و وزن تقريبي 2-5/1 کیلوگرم مناسبترين مولدين براي تكثير میباشند. دو پارامتر میزان تفریخ و میزان لقاح نمیتواند به عنوان معیاری از کیفیت تخم باشد. در مطالعه حاضر، ارتباط مستقیمی بین غلظت اسیدهای چرب دوکوزاهگزانوئیک اسید (DHA; C22:6n-3) موجود در تخم قزلآلا و درصد لقاح و درصد تفریخ وجود دارد (به هر زمان که غلظت DHA بالاتر باشد این دو پارامتر نیز بالاتر است). این مطلب میتواند به عنوان یک ابزار تشخیصی سریع و مهم برای پیش بینی میزان بازماندگی در مرحله انکوباسیون باشد که در نتیجه باعث صرفه جوئی در زمان و هزینه خواهد شد. بررسی اسیدهای چرب تخمها در تحقیق حاضر نشان داد که بیشترین میزان اسیدهای چرب مربوط به چندگانه بوده که این گروه شامل لینولئیک و لینولنیک میباشد، میزان اسیدهای چرب غیراشباع بلند زنجیره گروه n-3 در تخمهای ماهیان مزارع فخاری، سرشار و ملکی تبار بیشتر از تخمهای ماهیان مزارع قربانی، حدیدی و معروفی بود. این امر احتمالا یکی از دلایل اصلی بازماندگی لاروها، هچ بالا و افزایش رشد بیشتر مزارع فخاری، سرشار و ملکی تبار نسبت به سایر تخم ها و بچه ماهیان باشد. نتایج حاصل از پژوهش حاضر بیانگر قابلیت تأثیرگذاری مناسب مزارع منتخب بر عملکرد تولید مثل، پارامترهای رشد و بیوشیمیایی خون مولدین ماده قزل‌آلای رنگین‌کمان میباشد.