چکیده
رودخانه قزل اوزن یکی از دو حوضه آبی رودخانه سفید رود می باشد که در تقسیمات حوضه های آبریز ایران بخشی از حوضه دریایی خزر محسوب می شود . این تقسیمات در محدوده طول جغرافیایی'27-° 45 تا ´15- °49 وعرض جغرافیایی ´57-° 34 تا ´53-°47 واقع شده است. اصلی ترین رودخانه استان ویکی از رودخانه های بزرگ کشور محسوب می شود از ارتفاعات 2500تا 3100 متری کوههای زاگرس در استان کردستان سرچشمه می گیرد. دبی آن هر سال در حال کاهش است بطوریکه از دهه شصت با بیشینه مقدار 80 متر مکعب به 30 متر مکعب در دهه هشتاد رسید نوسانات تغییرات دبی آنقدر شدید است که در تابستان در بسیاری مناطق وزمانها کاملا" خشک می شود. ابتدا رودخانه قزل اوزن به سه منظقه مطالعاتی تقسیم وهر منطقه با سه ایستگاه درکل 9 ایستگاه نمونه برداری که هر 45 روز یکبار نمونه گیری از مهر 1386تا پایان شهریور 1387 انجام شد. نمونه برداری شامل : آب رودخانه ، جامعه کفزیان وماهیان ، نمونه آب جهت آنالیز ابتدا فیکس وسپس سه بار آزمایش و براساس روش استاندارد متد ASTM: American Society for Testing and Materials سنجش گردید فرآیندجداسازی وتغلیظ(ARHA) به شکل استخراج مایع- مایع با حلال آلی متیل ایزوبوتیل کتون(MRBK) بعد از جداسازی به حجم رسانده با استفاده از جذب اتمی تعیین مقدار شد. کفزیان بعد از کلاسه بندی با شاخص بیولوژی هیلسنهوف مورد سنجش مواد آلی قرار گرفت. به منظور صید ماهیان از دستگاه الکتروشوکر با ولتاژ 180 تا 270 ولت با شدت5 آمپر وتور ماشک با چشمه 8 و12 میلیمتری استفاده شد. نتایج داده های فلزات سنگین نشان داد که ایستگاه برون قشلاق ،مشمپا وقیطول حداکثر غلظت روی را دارد. بیشترین مقدار آهن در تیر ماه 036/0 میلیگرم برلیتر اندازه گیری شدکه متعلق به ایستگاه توتورقان بود و حداقل غلظت آن در ایستگاه مشمپا به میزان 02/0 میلیگرم برلیتر بدست آمد. ویژگی خاص رودخانه قزل اوزن وجود املاح کلرور به میزان قابل ملاحظه بالا(9550 میلیگرم در لیتر) است. دبی آن دارای نوسانات بالایی در تابستان است که بدلیل برداشت بی رویه خشک می شود ودر عوض در فصول پر آب با دبی 175-16مترمکعب در سال 87-86 نیز در اکثر مواقع سال گل آلود است.جامعه کفزیان رودخانه 20گونه شناسایی شد ، جنس Caenis از راسته Ephemeroptera و Chironomidae از راسته Diptera با درصد های بیشتری نسبت به سایر کفزیان وجودداشتند بطوریکه ارزش فراوانی خانواده شیرونومیده با 30% فراوانی ، Baetis با 12% ، Hydropsyche با 13% ، Simulium با11% ،Caenis sp. با16% ، Sericostomatidae وTabanus atratusهر کدام 2% وسایر کفزیان 14% فراوانی را داشتند. شیرونومیده درتمام ایستگاههای وجود دارد نشانه درصد بالای آلودگی به مواد آلی است این خانواده قادر به تحمل آلودگی با درجات بالا می باشد. رودخانه قزل اوزن بر اساس شاخص بیولوژی(HBI) بین 3/6-4 می باشد در منطقه طارم هیچگونه محدویتی از لحاظ پرورش آبزیان بر اساس این شاخص بیولوژی وجود ندارد ودرسایر مناطق شاخص EPT که وضعیت استقرارراسته های کفزیان در بستر رود است ،در رودخانه قزل اوزن این شاخص 41% نسبت به 59% یعنی 41 درصد گونه ها حساس در مقابل آلودگی و59 درصد سازگار با آلودگی به موادآلی هستند. ماهیان شناسایی شده رودخانه قزل اوزن شامل خانواده Cyprinidae با 11گونه و 6/84 % جمعیت وBalitoridaeبا 2 گونه بود. بین گونه ها، سیاه ماهی با 6/76درصد بیشترین فراوانی را داراست بطوریکه این فراوانی در تمام ایستگاهها بسیار چشمگیر است تنها گونه با ارزش سس ماهی سر بزرگ Luciobarbus capito البته با فراوانی تا حدود 3/3 درصد می باشد . توسعه آبزی پروری درقزل اوزن دارای ریسک بالاییاست ،برداشت آب در تابستان برای کشاورزی (خشک شدن) و تعارض با سایر فعالیتهای کشاورزی ،تبخیر بالا ، نفوذپذیری خاک ،گل آلودگی، توسعه آبزی پروری را محدود میکند همچنین سه پارامتر عمده پرورش ماهی شامل دبی، درجه حرارت ،گل آلودگی دارای نوسانات شدیدی دررودخانه قزل اوزن است.