چکیده
مطالعات لیمنولوژیک و ارزیابی ذخایر دریاچه پشت سد آزاد سنندج در استان کردستان از تابستان سال 1394 لغایت بهار سال 1395 به اجرا در آمد . نمونه برداری از ماهیان به طور فصلی و بوسیله دام گوشگیر به صورت انتظاری و صید با الکتروشوکر در رودخانه انجام شد. در کل 10 گونه ماهی از خانوده های مختلف جهت بررسی رژیم غذایی انتخاب شدند که بترتیب شامل شاه کولی (Alburnus sellal) ، ماهی بلیزم ( Barbus lacerta)، سیاه ماهی توئینی (Capoeta trutta)، سیاه ماهی سارده (C. saadii)، کاراس- کپورچه (Carrasius auratus، بوتک-لوتک (Cyprinion macrostomum) ، گل چراغ- سنگ لیس ( Garra rufa)، تیزه کولی (Hemiculter leucisculus)، پاروا- آمورچه (Pseudorasbora parva) و سگ ماهی جویباری ( Oxynoemachilus kermanshahensis ) بودند. در مجموع، محتویات روده تعداد 184 نمونه ماهی مورد بررسی تغذیهای قرار گرفتند. اقلام غذایی شناسایی شده در محتویات روده ماهیان شامل Diaphanosuma brachyrum، Bosmina longirostris ، Cypris balanus، Acartia ، Cyclups sternu ، Daphnia pulex، Nmatoda، Mesocyclops sp.، Cyclups scutfer، Daphnia sp.، Daphnia culculata، Daphnia longispina، Ponpholyx sulcata از گروه زئوپلانکتونی بودند و از گروه فیتوپلانکتونی شامل Spirogyra، Stephanodiscus، Skeletonema، Cymatopleura، Oscilatoria، و Navicula بودند. نتایج نشان داد که بین شدت تغذیه (GaSI) و ضریب رسیدگی جنسی (GSI) ماهیان مورد بررسی در سد ارتباط وجود داشت و این امر به دلیل نزدیک شدن به دوره تولیدمثلی آنها بود و اختلاف معنی‌دار بین آنها در فصول مختلف یافت شد (05/0>P) که این امر میتواند به دلیل رشد گنادها و فشار بر دستگاه گوارش باشد. نتایج بررسی ترکیب و تنوع گونه‌ای فیتوپلانکتون‌هاي آب سد آزاد نشان داد که در مجموع 54 گونه در دریاچه پشت سد آزاد سنندج شناسائی گردید که در این مطالعه 6 گروه فیتوپلانکتونی Bacillariophyta ، Chrysophyta، Pyrophyta، Cyanophyta، Chlorophyta و Euglenophyta بترتیب با 20، 1، 9، 6، 16، و 2 گونه مشاهده شدند. از گروه زئوپلانكتون 25 گونه متعلق به 3 تاکسون Copepoda، Cladocera و Rotifera شناسائی گردیدند. نتایج نشان داد که برخی از گونه‌‌های پلانکتونی موجود در سد با اقلام غذایی شناسایی شده در رژیم غذایی ماهیان همخوانی نداشت و این میتواند به دلیل قابل دسترس بودن مواد غذایی، هضم سریع به جهت تک سلولی بودن، زمان و مکان نمونه برداری، الگوی پراکنش و تراکم موجودات تغذیهای، روش نمونه برداری و شرایط اکولوژیک منطقه مرتبط باشد. بر اساس شاخص گونه‌‌های پراهمیت (ISI) نتایج نشان داد که جنس های Bosmina، Daphnia، Diaphnosoma، Spirogyra به عنوان گونه‌‌های پراهمیت در دستگاه گوارش ماهیان در سد شناخته شدند. نتایج نشان داد که ماهی شاه کولی و تیزه کولی و کپورچه در سد آزاد دارای رژیم غذایی گوشتخواری (Carnivorous) از گروه پلانکتون جانوری، سیاه ماهی سارده و سیاه ماهی توئینی رژیم غذایی گیاه خواری (Herbivorous) از گروه پلانکتونهای گیاهی بودند که این امر میتواند به دلیل قابل دسترس بودن مواد غذایی، شرایط توپوگرافی و اکولوژی منطقه و روش نمونه برداری باشد. بر اساس شاخص تهی بوده بودن معده (VI) ماهی کپورچه در گروه ماهیان پرخور، ماهی شاه کولی جنوبی، سیاه ماهی سارده، ماهی تیزه کولی در طبقه گونه‌‌های نسبتاً پرخور و سیاه ماهی توئینی در طبقه ماهیان کم خور قرار گرفتند. بررسی ضریب وضعیت چاقی (k) در ماهی شاه کولی جنوبی (97/0) و تیزه کولی (97/0)، سیاه ماهی سارده (1/1) و کپورچه (9/1) نشان داد که این ماهیان در سد آزاد سنندج از نظر ضریب چاقی دارای رشد خوبی داشتند در حالی که سیاه ماهی توئینی میزان ضریب چاقی آن برابر با 47/0 بدست آمد که نشان می‌‌دهد این گونه از رشد متوسطی برخوردار بوده است که این امر میتواند با ضریب رشد (b) ماهی همخوانی داشته باشد. نتایج نشان داد که شاخص شدت تغذیه در گونه‌ها و در فصول مختلف دارای نوساناتی بود که میتواند به دلیل قابل دسترس بودن موادغذایی، بستر تغذیه، فصل، زمان و مکان نمونه برداری، درجه حرارت، الگوی پراکنش و تراکم موجودات تغذیهای (طعمه) و سایر پارامترهای محیطی بستگی داشته باشد.