چکیده
مدیریت تنوع ژنتیکی در موجودات نیازمند ارزیابی ساختار ژنتیکی و تفکیک ذخایر گونه مورد نظر می‌‌باشد. مطالعه حاضر به منظور ارزیابي تنوع ژنتيكي و رابطه خویشاوندی پیش‌‌مولدین ماهي قزل‌‌آلاي رنگين‌‌کمان (Oncorhynchus mykiss) مرکز تولید ماهی قزل‌‌آلای رنگین‌‌کمان عاری از عوامل بیماری‌‌زای خاص در کشور (SPF) با استفاده از روش‌‌های مولکولی انجام شد. بدین منظور 7 گروه ژنتیکی از ماهیان قزل‌‌آلای رنگین‌‌کمان مزارع و مرکز منتخب سازمان دامپزشکی کشور و سازمان شیلات ایران در استان‌‌های مازندران، آذربایجان غربی و کهگیلویه و بویراحمد به سالن پیش‌‌قرنطینه در مرکز تحقیقات ماهیان سردآبی کشور- تنکابن منتقل شدند. پس از سپری نمودن دوره سازگاری، پلاک‌‌گذاری و اندازه‌‌گیری وزن و طول ماهیان در تابستان سال 1396 و زمستان سال 1397 انجام شد. سپس حدود 5-3 گرم از بافت نرم و تازه انتهای باله مولدین ماده و نر هر مزرعه در الکل اتانول °96 تثبیت و به آزمایشگاه ژنتیک مرکز تحقیقات ماهیان سردآبی- تنکابن منتقل شد. استخراج DNA ژنومی با استفاده از روش استات آمونیوم و واکنش زنجیره‌‌ای پلیمراز با استفاده از 7 جفت آغازگر ریز‌‌ماهواره انجام شد. برای مشاهده آلل‌‌ها و تعیین اندازه آنها از الکتروفورز عمودی ژل پلی اکریل‌‌آمید 6% و رنگ‌‌آمیزی نیترات نقره استفاده شد. تصاویر ژل توسط دستگاه مستندساز ژل ثبت و باندها با استفاده از نرم افزار INTAS GEL DOC Ver. 0.2.14.0 امتیازدهی شدند. بر اساس نتایج، بیشترین تعداد آلل واقعی (71/10) و میزان هتروزایگوسیتی مشاهده شده (11/0±49/0) در ماهیان مزرعه فخاری و کمترین تعداد آلل واقعی (01/0±29/5) و میزان هتروزایگوسیتی مشاهده شده (08/0±34/0) در ماهیان مزرعه معروفی مشاهده شد. بیشترین میزان فاصله ژنتیکی (09/0) و کمترین میزان شباهت ژنتیکی (91/0) بین ماهیان مزارع (فخاری و قربانی) و کمترین میزان فاصله ژنتیکی (02/0) و بیشترین میزان شباهت ژنتیکی (98/0) بین ماهیان مزارع (ملکی‌‌تبار و سرشار) و ماهیان مزارع (معروفی و حدیدی) محاسبه شد. بیشترین میزان تمایز ژنتیکی (084/0) بین ماهیان مزارع (قربانی و فخاری) و کمترین میزان تمایز ژنتیکی (014/0) بین ماهیان مزارع (معروفی و سرشار) محاسبه شد. همچنین، نتایج آنالیز واریانس مولکولی نشان داد که اختلاف تنوع ژنتیکی بین جمعیت‌‌ها معنی‌‌دار است (P<0.001). نتایج این مطالعه می‌‌تواند در مدیریت ذخایر پرورشی و برنامه‌‌های به‌‌گزینی و اصلاح‌‌نژاد ماهی قزل‌‌آلای رنگین‌‌کمان در ایران مورد استفاده قرار گیرد.