چکیده
پرورش ماهی در قفس از بهترین سیستم های پرورش آبزیان در منابع آبی بزرگی است که با وجود شرایط فیزیکی و شیمیایی وزیستی نامشخص برای ماهیان پرورشی بواسطه حضور وتراکم بالای آبزیان شکارچی ویا مزاحم امکان رهاسازی مستقیم گونه های پرورشی در آنها وجود ندارد. پرورش ماهیان آب شیرین در قفس یکی از صنایع مهم جهت تامین منبع پروتئینی و برآوردن تقاضای بازار برای ماهیان آب شیرین می باشد. کیفیت نامطلوب آب باعث کاهش سود، کاهش کیفیت تولید و خطرات بالقوه برای سلامت انسان ها می شود. موفقیت در تجارت آبزی پروری نوین بیشتر وابسته به مناسب بودن منبع آبی از نظر کیفیت آب، متغییر های کیفی آب، آلودگی و آب و هوای فصلی و حوادث به وجود آمده در اکوسیستم آبی جدید می باشد.توسعه آبزی پروری در قفس از اولویت های برنامه ششم کشوربوده و فرصت مناسبی برای ایجاد اشتغال ایجاد خواهد کرد. لذا گسترش پرورش ماهی در قفس در دریاچه های پشت سدهای داخلی بدون برنامه ریزی وتوجه نکردن به عواقب زیست محیطی ناشی از افزایش بار مواد مغذی آن ، می تواند عواقب منفی نه تنها در پرورش ماهی در قفس بلکه در صنعت ماهی گیری از منابع آبی داشته باشد. این تحقیق در قالب 4 پروژه باهدف مطالعات جمعیت فیتوپلانکتونی وبی مهرگان کفزی ، تعیین شاخص های آلودگی باکتریایی آب ، بررسی وضعیت تروفی وکیفیت آب و تعیین ظرفیت و گونه مناسب ماهی برای پرورش ماهی در قفس در سد های مخزنی ارس ، حسنلو و شهید قنبری به مدت یک سال ازبهار 1396لغایت بهار 1397 اجرا شد. نتایج این مطالعه نشان دهنده رابطه مستقیم میزان آلودگی کلیفرم کل و مدفوعی در تمامی سدهای با افزایش دما بود. میزان میانگین (±خطای استاندارد)کلیفرم کل و مدفوعی(MPN/100 ml) در سد های شهید قنبری، حسنلو و ارس در طول سال بترتیب 1/1±28 ، 6/0±15 ؛ 1/1± 61 ، 5/0±32 و 5/6± 237 ؛ 6/2±121 محاسبه گردید . مقایسه میانگین شاخص های میکروبی در سدهای شهید قنبری و حسنلو نشان دهنده این بود که برای بهره برداری های شیلاتی مناسب است ، درصورتی که براساس یافته های این تحقیق آلودگی میکروبی سد ارس برای حیات آبزیان خارج از استانداردهای پرورشی ازجمله پرورش در قفس و پن بوده ولیکن برای شاه میگوی آب شیرین مناسب می باشد . مطالعات جمعیت فیتوپلانکتونی وبی مهرگان کفزی دریاچه سد ارس، حسنلوو شهید قنبری ، نشانگر قابلیت بسیار بزرگ تولیدات اولیه وثانویه آنها در تولید ماهیان پرورشی بوده ولی بدلیل ورود بیش از حد مواد فاضلابی و وجود موجودات شکارچی مانند ماهی سوف و اسبله رهاسازی گونه های پرورشی به این دریاچه ها در سالیان اخیر با توفیق چندانی توام نگردیده وسطح تولید در آنها کاهش یافته است . بررسی فاکتورهای زیستی در این مطالعه نشان دهنده شرایط مناسب دریاچه مخزنی سد حسنلو برای پرورش ماهی در قفس نسبت به دیگر سدهای مطالعه شده بود. تحقیق در خصوص تروفی ارس نشان دادکه این دریاچه مخزنی هیپریوتروف بوده و میزان فسفر بالا منتج از ورود رواناب های کشاورزی به این دریاچه می باشد . سد شهید قنبری نیز هیپریوتروف و سد حسنلو از حالت یوتروف به هیپریوتروف می باشد. مفهوم ظرفیت برد، کمبود منابع آب شیرین و وجود حالت هیپریوتروفی در تمام ایستگاه ها و فصول، حاکی از آنست که شرایط اکولوژیکی دریاچه های مخزنی ارس و شهید قنبری برای پرورش ماهی در قفس مناسب نبوده و بنابراین برای پرورش در قفس توصیه نمی شود. همچنین سد حسنلو ظرفیت محدودی برای تولید ماهی به روش قفس دارد .از آنجایی که در برنامه ششم توسعه ظرفیت بالایی را برای تولید ماهی به روش قفس در این سدها توسط سازمان شیلات ایران تعیین شده بود لذا نتایج این تحقیق ظرفیت و توانمندی واقعی سدهای موردمطالعه را تعیین و از یک طرف امنیت سرمایه گذاری بخش خصوصی و ازطرفی دیگر برنامه ریزی شیلاتی هدفند برای این منابع در چشم انداز افق 1400 در برنامه عملیاتی توسعه آبزی پروری استان قرارگرفت.