تشکیل و پرورش گله های مولد از مولدین پرورش یافته در کارگاههای پرورش ماهی
( فاز اول ـ بیوتکنیک پرورش گوشتی فیلماهی
( Huso huso ) در آب شیرین )
محمود محسنی
با همکاری :
محمود بهمنی ـ حمید رضا پورعلی ـ رضوان اله کاظمی ـ وفا آق تومان ـ محمد پورکاظمی
استان گیلان ـ شهرستان رشت
انستیتو تحقیقات بین المللی ماهیان خاویاری
بخش آبزی پروری
شماره ثبت
10239/84
وزارت جهاد کشاورزی
سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی
مؤسسه تحقیقات شیلات ایران ـ انستیتو تحقیقات بین المللی ماهیان خاویاری
چکیده
برای تعیین بهترین جیره غذایی جهت پرورش‌گوشتی فیلماهی در شرایط یکسان پرورشی (اکسیژن محلول، نور، شدت جریان آب و ...) با هدف تعیین سطوح بهینه پروتئین در جیره (جیره آداپتاسیون، جیره رشد و جیره نگهداری) ، چهار فاز مطالعاتی به انجام رسید. در فاز اول 3200 عدد لارو فیلماهی با وزن متوسط 700 ـ 400 میلیگرم با تراکم 200 عدد در هر مترمربع در چهار تیمار و با چهار تکرار مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس نتایج حاصله مشخص گردید، لاروهایی که از تیمار یک بصورت قیمه تغذیه نمودند، بیشترین رشد را از خود نشان دادند (05/0 < P). در فاز دوم بچه فیلماهیان با وزن اولیه 14/0 ± 3/4 گرم از سه جیره غذایی آزمایشی به میزان 3 ـ 2 درصد وزن بدن با سه تکرار برای هر تیمار در یک طرح آماری کاملاً تصادفی متعادل به مدت 139 روز مورد مطالعه قرار گرفتند. درصد افزایش وزن بدن، ضریب تبدیل غذایی، رشد روزانه و میزان رشد و نمو به طور قابل ملاحظهای تحت تاثیر میزان پروتئین جیره غذایی قرار گرفت (05/0 < P). آنالیز واریانس و تست جدا ساز توکی نشان داد که نیاز پروتئینی فیلماهی در اوزان 50 ـ 5 گرم حدود 50 درصد بود. این مقدار با افزایش وزن ماهی به حدود 120 گرم به 45 درصد کاهش یافت. بنابراین ، میتوان جیره های غذایی حاوی 50 ـ 45 درصد پروتئین خام تهیه شده از منابع پروتئینی مرغوب را به منظور حصول حداکثر رشد در بچه فیلماهیان پرورشی (120 ـ 5 گرم) استفاده نمود. در فاز سوم ماهیان 130 روزه با وزن متوسط (2/1 ± 14/95 گرم)، با پنج جیره آزمایشی و سطوح پروتئین 50 ـ40 درصد (سه تکرار برای هر تیمار) با سطوح یکسان چربی و انرژی به مدت 110 روز و در فاز چهارم فیلماهیان 240 روزه با وزن متوسط (3/8 ± 3/453 گرم) با سه جیره آزمایشی (مناسبترین جیره ها از فاز اول) به مدت 120 روز (سه تکرار برای هر تیمار) مورد بررسی قرار گرفتند. جیرههای مذکور به میزان 2 ـ 5/1 درصد وزن بدن در روز در 4 نوبت به ماهی ارائه شد. مقایسه میانگین ها حاکی از آن بود که سطوح مختلف پروتئینی در روند رشد فیلماهیان در تیمارهای مختلف آثار متفاوتی گذاشته است، فیلماهیانی که از جیره غذایی حاوی پروتئین بالا با منبع پروتئینی مناسب استفاده کردند، درصد افزایش وزن بدن، شاخص رشد ویژه و وزن نهایی بطور معنی داری افزایش یافت (05/0< P). ضریب تبدیل غذایی نیز در جیره با پروتئین بالا و منبع مناسب بهبود یافته، ولی تحت تاثیر تیمارها قرار نگرفت (05/0 > P). نتایج حاصله در طرح فوق بر اساس ماکزیمم درصد افزایش وزن بدن، رشد و حداقل ضریب تبدیل غذایی نشان داد که حداکثر نیاز پروتئین خام در فیلماهیان با دامنه وزنی 550 ـ 90 گرم در حدود 2 ± 45 درصد با منبع پروتئینی مناسب میباشد، تا بدون تاثیر معکوس در ترکیب بدن، رشد خوبی حاصل شود. گرچه زمانی که ماهی از جیره غذایی حاوی پروتئین خام 1 ± 50 درصد تغذیه نماید، دارای رشد بیشتری نسبت به تیمار 45 درصد میباشد، ولی اختلاف معنیداری بین آنها مشاهده نمیشود. همچنین مشخص گردید، نیاز پروتئین برای فیلماهیان با دامنه وزنی
1000ـ 500 گرم در حدود 2 ± 40 درصد با منبع پروئینی مناسب میباشد.
برای تعیین بهترین دفعات غذادهی، سه فاز مطالعاتی با استفاده از بچه فیلماهیان اوزان (32/0± 51/20) تا (35/26 ± 23/1068 گرم) به مدت 335 روز در حوضچه های فایبرگلاس 500 لیتری با دبی آب ورودی15/0 لیتر در ثانیه در شرایط یکسان پرورشی (جیره غذایی، نور و ...) با دفعات غذادهی 3، 5 و 8 بار در شبانه روز مورد بررسی قرار گرفت. هر فاز دارای 3 تیمار و هر تیمار با 3 تکرار بود. نتایج یافته ها در فاز اول
(32/0 ± 51/20 گرم) مطالعه نشان داد که هرچند با افزایش دفعات غذادهی میزان رشد و نمو، درصد افزایش وزن بدن و شاخص رشد ویژه، افزایش و ضریب تبدیل غذایی کاهش می یابد، ولی در هر3 گروه مورد مطالعه اختلاف معنی دار مشاهده نشد (05/0P>).
در فاز دوم مطالعه (وزن متوسط 18/1 ± 55/77 گرم)، براساس تغییرات بدست آمده از فاکتور وزن در دوره اولیه و نهایی بیومتری مشخص گردید که تیمار 3 (با 8 بار غذادهی در شبانه روز) متمایز از سایر تیمارها بود (05/0 < P) و در بقیه موارد (ضریب تبدیل غذایی، شاخص رشد ویژه و ...) هیچگونه اختلاف معنىداری بین تیمارها مشاهده نشد (05/0> P). بررسی فاکتورهای محاسباتی بدست آمده از سنجش طول و وزن در فاز سوم مطالعه (وزن متوسط 08/6 ± 61/257 گرم)، اختلاف معنی داری را بین تیمارهای مختلف نشان نداد (05/0> P). با توجه به بررسی مقادیر FCR ،SGR، %BWI و روند رشد در طول دوره پرورش، میتوان اذعان نمود که دفعات غذادهی بیشتر تاثیر چندانی در مقادیر مذکور ندارد یا ماهی میتواند براحتی خود را با فواصل و دفعات مختلف غذادهی سازگار نماید. با توجه به اینکه در سیستم پرورش ایران، غذادهی بصورت دستی انجام می گیرد، جهت دستیابی به حداکثر رشد، دفعات غذادهی در مراحل اولیه از وزن 50 - 30 گرم 8 ـ 5 بار و اوزان بالای 70- 50 تا 1000 گرم، 5 ـ 3 بار، ترجیحاً 4 بار در شبانه روز توصیه میگردد. برای تعیین بهترین تراکم کشت در بچه فیلماهیان پرورشی اوزان (52/1 ± 44/49 گرم) تا (82/26 ± 88/2158 گرم)، به منظور مطالعه اثر تراکم بر روند رشد، ضریب تبدیل غذایی و بازماندگی سه فاز مطالعاتی به مدت 270 روز در حوضچههای فایبرگلاس 2000 لیتری با تعویض آب 20 ـ 15 درصد در ساعت تحت شرایط یکسان پرورشی انجام شد. در فاز 1 مطالعه دو تراکم 300 و 500 عدد در مترمربع با وزن متوسط 52/1 ± 44/49 گرم به مدت 65 روز، فاز 2 سه تراکم 6/1، 8/2و 4 کیلوگرم در مترمربع با وزن متوسط 72/1± 09/92 به مدت 100 روز و در فاز 3 چهار تراکم 5/1، 5/2، 5/3 و 5/4 کیلوگرم در مترمربع با وزن متوسط 87/21 ± 13/918 گرم به مدت 120 روز مورد بررسی قرار گرفت. نتایج یافته ها نشان دهنده تاثیر منفی افزایش تراکم در روند رشد، درصد افزایش وزن بدن، شاخص رشد ویژه و ضریب تبدیل غذایی در سه فاز آزمایشی بود. بطوریکه ماهیان تراکم بالا در فاز اول بدلیل برخوردهای بیشتر دارای بدن زخمی و باله های تغییر شکل یافته بودند.
در فاز دوم بچه ماهیانی که در تراکم پایین تر (6/1 کیلوگرم در مترمربع) پرورش یافته بودند، افزایش رشد معنىداری (05/0P<) نسبت به ماهیان تراکمهای 8/2 و 4 کیلوگرم در مترمربع داشتند (بترتیب 3/42 و 61 درصد). در مرحله سوم پرورش نیز رشد ماهیان با افزایش تراکم کم شده، بطوریکه ماهیان تراکم پایین (5/1 کیلوگرم در مترمربع) بترتیب 2/7، 6/15 و 8/19 درصد بیشتر از ماهیان تراکم بالا (5/2، 5/3 و کیلوگرم در مترمربع) افزایش وزن داشتند (05/0 < P). تجزیه و تحلیل دادهها در مطالعه حاضر نشان داد که با افزایش تراکم کشت در واحد سطح، بدلیل کاهش سطح تغذیه به ازای هر ماهی (با توجه به کفزی خوار بودن فیلماهیان) و ایجاد طبقات مختلف وزنی، روابط متقابل تغذیه ای بین ماهیان افزایش یافته و منجر به نامساوی شدن سهم ماهیها درگرفتن غذا، افزایش نوسان در طول و وزن و کاهش میزان تأثیر غذا می‌شود. با توجه به نتایج حاصله، برای پرورش فیلماهی تا وزن 100 ـ 50 گرم تراکم اولیه 2 ـ 5/1 کیلوگرم در مترمربع و برای پرورش ماهیان بیش از 900 گرم تراکم 3 ـ 5/2کیلوگرم در مترمربع توصیه میگردد.
جهت بررسی روند رشد گونه تاسماهی ایرانی و فیلماهی از مرحله لاروی تا یک سالگی تحت شرایط یکسان پرورشی، این ماهیان به مدت 411 روز در شرایط یکسان پرورشی در حوضچههای فایبرگلاس پرورش یافتند. برای هر تیمار از سه تکرار و از غذای گرانول با 40 درصد پروتئین و 13درصد چربی به میزان مشخص استفاده گردید. در پایان آزمایش متوسط وزن بدن تاسماهی ایرانی از 51/0 ± 6/16 به 5/26 ± 15/417 گرم و متوسط وزن فیلماهی از 83/0 ± 59/41 به 9/46 ± 47/928 گرم رسید. از سوی دیگر ، به رغم مشکل همجنسخواری در گونه فیلماهی در مرحله لاروی، این ماهی به راحتی به غذای کنسانتره سازگار شده و از بازماندگی بسیار مناسبی برخوردار میباشد. نتایج روند رشد (وزن و طول) و فاکتورهای محاسباتی بدست آمده حاصل از آنها F.C.R) ، S.G.R ، %BWI و .....) نشان داد که فیلماهی نسبت به تاسماهی ایرانی در شرایط و مدیریت پرورشی مساوی از رشد بسیار چشمگیری (افزایش رشدی معادل 1/55 درصد بیشتر نسبت به گونه تاسماهی ایرانی) برخوردار است.
نتایج حاصل از مطالعات 29 هفتهای جهت ارزیابی پرورش گوشتی گونه فیلماهی در وان فایبرگلاس و استخرخاکی با وزن متوسط 35/0 ± 75/33گرم نشان داد که در حوضچه های فایبرگلاس فیلماهیان در مدت 200 روز پرورش افزایش وزنی معادل 572 گرم و تولیدی معادل 6 کیلوگرم در هر مترمربع داشتند که درصد بقاء، ضریب تبدیل غذایی و شاخص رشد ویژه آنها بترتیب برابر با 4/98 درصد ، 21/2 و 41/1 بود، در حالیکه در استخرخاکی طی این مدت، فیلماهیان افزایش وزنی معادل 708 گرم و تولیدی معادل 5/1 کیلوگرم در هر مترمربع با درصد بقاء، ضریب تبدیل غذایی و شاخص رشد ویژه بترتیب برابر با 7/85 درصد ، 32/1 و 69/1 داشتند.
نتایج حاصل از این بررسی نشان داد که تیمار پرورش یافته در استخرخاکی از ضریب تبدیل غذایی و شاخص رشد ویژه مناسبتری برخوردار بود، البته نتایج بررسیهای آماری اختلاف معنی داری را بین تیمارهای مورد بررسی نشان نداد (05/0 > P)، در صورتیکه روند رشد ماهیان بطورمعنی داری تحت تاثیر محیط پرورشی قرار گرفت (05/0< P) بطوریکه رشد گونه فیلماهی در استخر خاکی (708 گرم)، بخصوص پس از سازگار شدن به غذای کنسانتره افزایش چشمگیری را نسبت به وان فایبرگلاس (572 گرم) نشان داد.
ارزیابی اقتصادی پرورش گوشتی این طرح با توجه به اطلاعات بدست آمده نشان داد که گونه فیلماهی طی 17 ماه پرورش در وان فایبرگلاس (53/0×2×2) از وزن متوسط 2/0 گرم به میانگین وزنی2/72 ± 3753 گرم با درصد بقا، ضریب تبدیل غذائی و شاخص رشد ویژه بترتیب 90 درصد ، 02/2 و 15/0 ± 01/1 رسید. بر اساس نتایج حاصل از این تحقیق، میتوان گونه فیلماهی را در شرایط آب و هوایی استان گیلان، در سیستمهای صنعتی با تعویض آب 5 - 4 بار در روز برای هر حوضچه و 12 ـ 10 درصد در روز در استخرخاکی پرورش داد. از نظر اقتصادی با توجه به محاسبه هزینه ها، سود خالص (باتوجه به اطلاعات پروژه) هر کیلوگرم گوشت تولیدی فیلماهی در وان فایبرگلاس 10000ـ 8000 ریال بدست آمد که در صورت بکارگیری سیستمهای هواده، کیفیت و کمیت مناسب آب، استفاده از ماهیهای کم‌ارزش در جیره غذایی به منظور کاهش هزینه غذا، افزایش بازده تولید و بالا بردن میزان تولید در واحد سطح، موجب فراهم شدن سودآوری بیشترخواهد شد.
واژه‌های کلیدی: فیلماهی، تاسماهی ایرانی، پرورش گوشتی، حوضچه فایبرگلاس، تراکم کشت، دفعات غذادهی، ضریب تبدیل غذایی و شاخص رشد ویژه