چکیده
با عنايت به نیاز آحاد جامعه به مواد پروتئینی و نقش بی بدیل پروتئین های با منشا آبزیان در حفظ و بقای سلامتی جامعه از یکسو و روند توسعه پرورش ماهي قزل آلاي رنگين كمان در كشور و ضرورت دستيابي به مولدین عاري از بيماري های خاص و به منظور پايداري توليد،از سوی دیگر، ضرورت ايجاد مركز توليد مولد SPF در کشوراجتناب ناپذير است. در این راستا یکی از مهمترین عوامل اثر گذار بر تولید و توسعه پایدار آبزی¬پروری در کشور، مقوله مدیریت بهداشتی مطلوب و رخداد بیماریهای گوناگون و متعاقب آن تلفات و خسارات اقتصادی ناشی از وقوع آنها در مراکز تکثیر و پرورش آبزیان است. امروزه در دنیا در آبزیان، تولید نتاج عاری از عوامل بیماریزای خاص یا SPF (Specific pathogen free) به عنوان ابزاری مهم در جهت کاهش خسارات اقتصادی ناشی از بیماریها شناخته شده است. در این بررسی تلاش شده است تا نظر به اهمیت بیماری های اخطارکردنی (Notifiable) و تاثیر آن بر وضعیت بهداشتی و خسارات های احتمالی ناشی از وقوع و شیوع آنها در جمعیت های مختلف آبزیان و با عنایت به تاکید سازمان های بهداشتی بین المللی همچون(OIE) و با استفاده از پروتکل های بین المللی و منابع علمی روز بخصوص تاکید بر آخرین پروتکل های سازمان(OIE) بیماری های اخطارکردنی (Notifiable) مورد نظر در کلیه جمعیت های مورد مطالعه طرح کلان مورد پایش دقیق بهداشتی قرار گیرد و بر این اساس از جدید ترین و پیشرفته ترین روش های تشخیص بیماری های خاص بهره گرفته شد. روش های نمونه برداری ، برآورد حجم نمونه ها، روش های تشخیص و نیز روش های تائید تشخیص همگی بر اساس جدید ترین پروتکل های رسمی سازمانOIE بود. در این راستا تلاش برآن بودکه مهمترین بیماری های اخطارکردنی ویروسی همچون IPN, IHN and VHS در مزارع سردابی منتخب و نیز سایت اصلی SPF در مرکز تنکابن مورد اولویت اصلی قرار گیرد و بر همین مبنا ساختار اصلی طرح پایش بهداشتی مورد تصویب قرار گرفته و به اجرا درآمد. در این طرح پایش بهداشتی، سه بیماری مهلک و اخطار کردنی سپتی سمی خونریزی دهنده ویروسی(VHS)، نکروز عفونی بافت خونساز(IHN) و نکروز عفونی پانکراس(IPN) که در ایران علت عمده مرگ و میر ماهیان قزل آلای پرورشی هستند. برای انتخاب جمعیت های مولدین سالم به منظور تولید بچه ماهیان قزل آلای عاری از بیماری(SPF) به روش های کشت سلول، RT-PCR و آنتی بادی درخشان غیر مستقیم در کارگاههایی که سابقه بیماری نداشتند و مورد تایید سازمان دامپزشکی بودند، موارد مورد بررسی قرار گرفت. در این بررسی هفت جمعیت سالم تشخیص داده شد و به مرکز پیش قرنطینه انتقال یافت. از بین مزارع مورد بررسی سه کارگاه آلوده به IHNV و یک کارگاه آلوده به VHSV و IPNV تشخیص داده شدند که از میان مزارع منتخب حذف گردیدند. در ادامه در بخش قرنطینه مرکز SPF پیش از شروع تکثیر، در فصل تکثیر و در بچه ماهیان تولید شده پایش بیماری های مذکور انجام گرفت و یک جمعیت آلودهVHS پیش از شروع تکثیر حذف شد. یکی دیگر از اهداف اجرای این طرح، شناسایی عوامل مختلف بیماریهای ویروسی در مزارع پرورش قزل آلای رنگین کمان در کشور و نیز استفاده از روش Real-Time PCR به منظور تشخیص سریع و دقیق بیماریهای ویروسی شایع در جمعیت ماهیان نگهداری شده در طرح کلان ملی SPF بود. نتایج پژوهش حاضر با استفاده از آزمایش ماهیان سالم و مشکوک به بیماری های ویروسی با استفاده از بررسی های انجام شده به روش Real-Time PCR در مراحل اجرای این طرح ملی نشان داد که این روش قابلیت شناسایی سریع ویروس های بیماریزا در ماهیان قزل آلای رنگین کمان را دارا می باشد، بطوریکه از آن می توان بعنوان روش مکمل در ادامه آزمایشات کشت بافت و هم بعنوان روش تشخیصی سریع در آزمایش های غربالگری استفاده نمود. پس از انجام آزمایش های مولکولی نتایج آلودگی مزارع به هر یک از سه ویروس، سپتی سمی خونریزی دهنده ویروسی (VHS)، نکروز عفونی پانکراس(IPN) ، بیماری عفونی بافتهای خونساز (IHN) مشخص شد. بر اساس بررسی های و انجام مطالعات همه گير شناسي و اکو اپي زئوتيک در خصوص بيماري هاي اخطارکردنی در این طرح ملی چنین استنباط می شود که افزایش امنیت زیستی در مزرعه پیش مولد تفاوت معنی داری (p>0.05) بر افزایش ایمنی اختصاص و آنتی بادی سرم ماهیان نداشته است و این شاخص در ماهیان مراکز مختلف از میزان نسبتا برابری برخوردار است. البته شاخص لیزوزیم به عنوان شاخص ایمنی غیر اختصاصی در مزرعه پیش مولد سایت اصلی مرکز SPF از افزایش معنی داری برخوردار بوده که می تواند دلالت بر این نکته داشته باشد که ارتقا سطح ایمنی زیستی می تواند باعث کاهش استرس و تغییر مسیر انرژی به سمت عملیات پرورشی هدایت شود. همچنین نتایج نمونه برداری پس از فصل تکثیر نشان داد که عمده شاخصهای اندازه گیری شده و حتی اندازه ماهیان سایت اصلی مرکز SPF در تنکابن بطور معنی داری بیشتر از ماهیان مزارع منتخب بوده است. براساس نتایج حاصل از این بررسی به نظر میرسد شرایط نگهداری، مدیریت تغذیه، پرورش و بهداشت در مرکز SPF مزبور به نوعی بوده است که سبب شده در روند اجرای کار، بتدریج ماهیان نگهداری شده در این مرکز در مقایسه با گله مشابه در مزارع منتخب و براساس شاخصهای اندازه گیری شده از وضعیت سلامت بهتری برخوردار باشند.