چکیده
واردات بی رویه تخم چشم زده قزل آلا و بروز و شیوع بیماریهای خطرناک ویروسی در مراکز تکثیر و پرورش قزل آلای رنگین کمان در کشور در طی دهه اخیر، صنعت مذکور را در شرایطی بحرانی قرار داده است. نامشخص بودن هویت ژنتیکی، سلامت و رشد در ماهی قزل آلای رنگین کمان پرورشی در کشور در کنار واردات سالانه حدود 200 میلیون عدد تخم چشم زده قزل آلای رنگین کمان به ارزش تقریبی دو میلیون دلار و خسارات اقتصادی حدود 200 میلیارد تومانی وارده به پرورش دهندگان در طی سال 1392 و روند افزایشی خسارات ناشی از بروز بیماریهای خطرناک در سال 1393، پردازش هدفمند و اقدام برنامه ریزی شده در جهت دستیابی به راهکارهای اصولی برای حل مسئله و چالش های پیش روی صنعت مذکور را ضروری می نماید. در این راستا طرح کلان "تولید قزل آلای رنگین کمان عاری از عوامل بیماری زای خاص (SPF) در کشور"، با حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، استانداری مازندران و سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی و با هدف دستیابی به دانش فنی تولید قزل آلای رنگین کمان عاری از عوامل بیماری زای خاص و بهگزینی شده بر اساس شاخص های سلامت، رشد، ژنتیک و ارزیابی اپی زئولوژیکی عوامل محیطی و مدیریتی تأثیرگذار بر بروز بیماری های مورد نظر در مزارع منتخب، پیش قرنطینه و مرکز SPFتدوین و ارائه گردید که اجرای آن یکی از راهکارهای دستیابی به توسعه پایدار و افرایش حاشیه امنیت سرمایه گذاری در صنعت مذکور در جهت خودکفایی ملی بر مبنای سیاست اقتصاد مقاومتی خواهد بود. این تحقیق با هدف پایش و ارزیابی عوامل خطر محیطی و مدیریتی مؤثر در بروز برخی از بیماریهای ویروسی خاص در منطقه استقرار طرح، پیش قرنطینه و مرکز SPF به منظور دستیابی به دستورالعمل های مدیریت و کاهش مخاطرات ارزیابی شده در محیط های مورد مطالعه از اردیبهشت تا مهر ماه سال 1396 انجام شد. بدین منظور پرسشنامه ارزیابی عوامل خطر محیطی و مدیریتی تکمیل گردید و فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی آب ورودی و خروجی سالن پیش قرنطینه نظیر اکسیژن، دما، pH در محل نمونه برداری توسط دستگاه مولتي متر پرتابل و نیتریت، نیترات، آمونیوم و آمونیاک به روش رنگ سنجی توسط دستگاه اسپکتروفتومتر پرتابل دو نوبت در ماه به مدت 6 ماه و توتال کانت باکتری به روش پورپلیت یک نوبت در ماه به مدت 6 ماه مورد سنجش قرار گرفتند. ماهیان موجود در سالن پیش قرنطینه جهت بررسی احتمال آلودگی به ویروس های IPN، IHN و VHS نمونه برداری شدند و آزمایش های ویروسی در آزمایشگاه ویروس شناسی پژوهشکده آبزی پروری آبهای داخلی- بندر انزلی و آزمایشگاه مرجع اداره کل دامپزشکی استان مازندران انجام شد. نتایج نشان داد که میانگین دما، اکسیژن محلول، pH، نیتریت، نیترات، آمونیوم، آمونیاک و توتال کانت آب ورودی سالن پیش قرنطینه در طی اجرای تحقیق به ترتیب 17 درجه سانتی گراد، 31/8 میلی گرم بر لیتر، 99/7، 004/0 میلی گرم بر لیتر، 102/3 میلی گرم بر لیتر، 092/0 میلی گرم بر لیتر، 087/0 میلی گرم بر لیتر و 91 عدد در میلی لیتر و میانگین دما، اکسیژن محلول، pH، نیتریت، نیترات، آمونیوم، آمونیاک و توتال کانت آب خروجی سالن پیش قرنطینه به ترتیب 48/17 درجه سانتی گراد، 20/8 میلی گرم بر لیتر، 18/8، 045/0 میلی گرم بر لیتر، 744/3 میلی گرم بر لیتر، 090/0 میلی گرم بر لیتر، 088/0 میلی گرم بر لیتر و 785 عدد در میلی لیتر بوده است. یافته های این پژوهش گویای آن است که در روند تولید قزل آلای رنگین کمان عاری از عوامل بیماریزای خاص از مرحله پیش مولد تا مولد در سالن پیش قرنطینه، اجتناب از ورود پاتوژن ها با مدیریت مناسب و انجام صحیح مراحل مختلف ضد عفونی، هوادهی و تعویض منظم آب وجود داشته است. همچنین با توجه به نوسانات میزان درجه حرارت، اکسیژن محلول، نیترات و آمونیاک آب در هر مرحله نمونه برداری می بایست تمهیدات لازم جهت حذف عوامل خطر به کار گرفته شود.