چکیده
این پژوهش طی سال های 1395 (نیمه دوم) و1396 (نیمه اول) در کلیه مراکز تکثیر و پرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان به منظور پایش و ارزیابی عوامل خطر محیطی و مدیریتی موثر در بروز برخی از بیماری های ویروسی خاص در مزارع منتخب در مناطق عاری از آلودگی در استان آذربایجان غربی انجام شد . این بررسی در قالب برنامه زمانی منظم و به صورت ماهیانه و مستمر به مراکز موردنظر با انجام آزمایش کیفی آب و ثبت اطلاعات پرسشنامه ایی که برای این منظور تهیه شده بود صورت گرفت. جهت شناسایی احتمال آلودگی این مراکز به عوامل ویروسی ضمن استعلام وضعیت بهداشتی آن ها از اداره کل دامپزشکی استان آذربایجان غربی از مراحل مختلف ازجمله تخم ، لاروی، بچه ماهیان ، پیش مولدین و مولدین طبق پروتکل اعلامی از OIE نسبت به نمونه برداری جهت آزمایشات ویروس های مخاطره آمیز IPN,IHN و VHS اقدام شد. آزمایشات ویروسی در پژوهشکده آب های داخلی بعنوان مرجع آزمایشات ویروسی ماهیان موردتایید سازمان OIE با کشت ویروسی بر تیره های سلولی خاص مربوطه صورت گرفت و مراکز با احتمال آلودگی شناسایی شدند.از 5 مرکز بررسی شده 1 مرکز به ویروس IPN و 1 مرکز به ویروس IHN آلوده بودند.تمامی عوامل خطر مدیریتی و محیطی با اهمیت بالا در تمامی مراکز بخصوص 2 مرکز آلوده ویروسی مورد تجزیه وتحلیل آماری قرارگرفت. نتایج آزمون رگرسیون لجستیک ﻧﺸﺎن دادﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﯿﺰان دمای آب ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻨﯽ داري تلفات ویروسی ماهیان را ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ (01/0( p<. ﺟﻬﺖ اﯾﻦ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﻨﻔﯽ بوده و ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯿﺰان دما، ﻣﯿﺰان تلفات ویروسی بچه ماهیان ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ.در سایر فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی آب ارتباط معنی داری با میزان تلفات ویروسی مشاهده نشد(01/0( p>.تاثیر عوامل مختلف مدیریتی برمیزان مشکلات تولید و تلفات مراحل مختلف ماهیان در هریک از مزارع محاسبه گردید. بررسی ارزیابی خطر در مزارع آلوده ویروسی نشان داد که عدم رعایت امنیت زیستی ،واردات تخم چشم زده خارجی به مزرعه و نیروی انسانی غیر مجرب به عنوان نقطه بحرانی(زCritical) ارزیابی خطر عوامل مدیریتی و بالابودن میزان نیتریت ،آمونیاک غیر یونیزه ، کاهش درجه حرارت و کاهش دبی آب با شدت اثر خطر خیلی شدید(Major) به عنوان عوامل خطر محیطی محسوب شدند.پیشنهاد می شود ضمن بازنگری کلی در شرایط و ضوابط صدور مجوزها و تمدید مجوزهای بهره برداری و بهداشتی نسبت به الزام قانونی در رعایت بکارگیری سخت افزاری و نرم افزاری و بهینه سازی سیستم های حفاظت زیستی و پیاده سازی صحیح آن در این مراکز توسط دستگاه های مرتبط از قبیل سازمان نظام مهندسی کشاورزی ، سازمان نظام دامپزشکی و سازمان های شیلات ایران و دامپزشکی کشور درجهت حفظ تولید و ارتقای تولید پایدار اقدام لازم صورت گرفته و گذراندن دوره های آموزشی تخصصی کاربردی در زمینه های یاد شده بالا برای کارشناسان و صاحبان مزارع برای اخذ مجوزهای مربوطه اجباری اعلام شود .