چكيده
پدیده تغییر اقلیم و گرمایش کره زمین می تواند بر توزیع، فراوانی و ترکیب آبزیان و بخصوص ماهیان دریایی تأثیرگذار باشد. تحقیق حاضر به منظور شناخت این اثرات بر مجموعه ماهیان در دو پهنه آبی شمال و جنوب کشور تنظیم و اجرا گردید. در این بررسی داده های مربوط به ذخایر ماهیان بر اساس شاخص صید در واحد تلاشCPUE)) ماهیان در سه استان شمالی گیلان، مازندران وگلستان و چهار استان جنوبی خوزستان، بوشهر، هرمزگان و سیستان و بلوچستان مستخرج از پایگاه اطلاعات داده های سازمان شیلات ایران، داده های محیطی شامل: دمای سطحی آب دریا ، کلروفیل سطحی آب دریا مستخرج از تصاویر ثبت شده توسط سنجنده MODIS و همچنین سرعت باد ، میانگین دمای هوا ، تبخیر و میزان بارندگی از پایگاه اطلاعات و داده های سازمان هواشناسی کشور مورد آنالیز قرار گرفت. داده های صید پره برای محدوده صیدگاه های شمال بصورت ماهانه طی سال های97-1375 و نیز در خصوص ماهیان سطح زی ریز استان هرمزگان صید حاصل از جل ساردین طی سال های 97- 1378 و ماهیان صید شده از تور گوشگیر از صیدگاه های جنوب طی سال های 97- 1386 دریافت گردید. به منظور تعیین ارتباط بین متغیر وابستهCPUE ماهیان با عوامل محیطی از آنالیز رگرسیون خطی(GLM: Generalized Linear Model) مدل جمعی تعمیم یافته (Generalized Additive Model GAM:) ، رگرسیون گام به گام ((step by step regression analysis ،آنالیز درخت تصمیم (Decision tree) و شبکه عصبی (Neural network) و مدل سری زمانی چند متغییره MAFA و DFA در خصوص داده های ماهیان اقتصادی آبهای شمال استفاده گردید. در آبهای ایرانی دریای خزر، میانگین عوامل با بیشترین مقدار عددی در استان بدین صورت مشخص گردید: درجه حرارت در لایه سطحی دریا 64/5± 26/14 درجه سانتیگراد (گلستان > مازندران > گیلان)، کلروفیل a در لایه سطحی 75/1±82/3 میلیگرم بر متر مکعب (گیلان > مازندران > گلستان)، بارندگی 25/102 ± 15/121 میلیمتر(گیلان > مازندران > گلستان)، تبخیر 4/26 ±25/45 میلیمتر (گلستان > مازندران > گیلان)، درجه حرارت هوا 57/4 ± 38/12 درجه سانتیگراد (گلستان > مازندران > گیلان) و سرعت باد 1/7 ±03/9 متر بر ثانیه (مازندران > گلستان > گیلان). تمام عوامل محیطی بین سه استان شمالی کشور اختلاف معنی دار(P>0.05) نشان دادند. میزان ذخایر ماهیان طی دوره 1375 تا 1397 روندکاهشی داشت و طی این دوره عوامل محیطی درجه حرارت هوا، درجه حرارت سطحی دریا، بارندگی، تبخیر و سرعت باد افزایش نشان دادند. از عوامل محیطی بررسی شده تبخیر با بیشترین اثر و سپس بارندگی و درجه حرارت آب از موثرترین عوامل بر ذخیره بودند. بطوریکه از شرق منطقه مورد مطالعه (گلستان) به طرف غرب (گیلان) بر تنوع عوامل محیطی تاثیرگذار افزوده می شود. علاوه بر عوامل ذکر شده، سطح تراز دریای خزر با کاهش شدید زیتوده سه گونه کیلکا و دو گونه ماهی سفید و کفال ارتباط نشان داد. ارتباط بین سری های زمانی داده های محیطی و شاخص صید بر واحد تلاش(CPUE) ساردین و موتو ماهیان در محدوده استان هرمزگان نشان داد که کلروفیل-a، بارندگی و سرعت باد بر روی حضور این ماهیان در منطقه موثر بوده اند. همچنین بر اساس بررسی انجام گرفته سری زمانی داده های عوامل محیطی(درجه حرارت سطحی دریا، درجه حرارت هوا، کلروفیل a، سرعت باد، تبخیر و بارندگی) طی سال های97 – 1386 در محدوده چهار استان خوزستان، بوشهر، هرمزگان و سیستان و بلوچستان مشخص گردید که اختلاف معنی دار بین عوامل ذکر شده محیطی وجود داشته است (p-value<0.05). نتایج نشان داد که سرعت باد در چهار استان روندکاهشی و با کاهش بیشتر در محدوده آبهای استان هرمزگان بوده است. روند تغییر تبخیر درکل استان ها کاهشی با کاهش بیشتر در سیستان و بلوچستان و درجه حرارت هوا و درجه حرارت سطحی دریا روند افزایشی در چهار استان را نشان داد، بارندگی در استان بوشهر و خوزستان روند افزایشی و کلروفیل-a در هرمزگان روند افزایشی و در خوزستان و بوشهر روند کاهشی نشان داد. در مطالعه حاضر میانگین CPUE ماهیان طی سالهای بررسی در استان ها متفاوت بوده و به ترتیب حداکثر، سیستان و بلوچستان)66/771) > هرمزگان(19/676 ) > خوزستان(45/97 )> بوشهر (20/91) کیلوگرم بر روز در بدست آمد. روند تغییرCPUE در هرمزگان طی 11 سال بررسی افزایش و در استان های خوزستان و سیستان-بلوچستان کاهش داشت. عوامل محیطی موثر با بیشترین اثر بر میزان صید در واحد تلاش ماهیان در سیستان و بلوچستان (درجه حرارت هوا و درجه حرارت سطحی دریا و بارندگی)، هرمزگان(درجه حرارت سطحی دریا، تبخیر) ، بوشهر( سرعت باد کلروفیل و درجه حرارت هوا و درجه حرارت سطحی دریا)، خوزستان (سرعت باد ، درجه حرارت هوا ،کلروفیل و درجه حرارت سطح دریا) بدست آمد. آنچه مسلم است ارتباط با هریک از این عوامل نشانه اثرگذاری تغییر اقلیم بر ذخایر می باشد که طبیعتا بیانگر حساسیت گونه ها و یا گروه گونه ها با اثرات تغییر اقلیم و گرمایش زمین است. در نتیجه ضرورت و توجه به بازنگری نظام مدیریت حفاظت و بهره برداری پایدار از ذخایر دریایی و رویکرد جدید مدیریتی با در نظر گرفتن شرایط زیست بوم گونه – بوم سازگان محور باشد که تحت شرایط جدید متاثر از تغییر اقلیم ایجاد شده است.