چکیده
این مطالعه با هدف بررسی وضعیت بوم شناختی مناطق تحت تاثیر پساب آب شیرین کن و مناطق به دور از اثرات آن طی چهار فصل نمونه برداری (زمستان، بهار، تابستان و پائیز) از زمستان 1398 تا زمستان 1399 در فاز میدانی با استفاده از ماکروبنتوزها (پارامتر زیستی) و فلزات سنگین (پارامتر آلودگی)، و فاز آزمایشگاهی با استفاده از ریزجلبکها و کوپه پودها صورت گرفت. نمونه های ماکروبنتوز و رسوبات از 24 ایستگاه نمونه برداری جمع آوری شدند. شاخصهای زیستی (AMBI، M-AMBI و BENTIX) و شاخصهای آلودگی (PERI و PLI) برای تعیین وضعیت بوم شناختی و کیفیت رسوب بکار گرفته شدند. در طول مدت زمان انجام این مطالعه، 62 تاکسون (آرایه) ماکروبنتوز شناسایی گردید، که شامل 5 شاخه نرمتنان (50 تاکسون متعلق به سه کلاس شکم پایان، دوکفه ای ها و ناوپایان)، کرمهای حلقوی (9 تاکسون متعلق به کلاس پرتاران)، شاخه خارپوستان (2 تاکسون) و شاخه بندپایان (1 تاکسون) شدند. در مجموع بیشترین تعداد گونه ماکروبنتوز متعلق به کلاس شکم پایان با 35 تاکسون با مجموع فراوانی 45/56% بود. دوکفه ای ها با مجموع فراوانی 35/19% از کل فراوانی با 12 تاکسون دومین گروه غنی به لحاظ تعداد تاکسون را شامل شدند. کلاس کرمهای پرتار با 9 تاکسون 51/14درصد مجموع فراوانی را شامل شدند. شاخصهای تنوع زیستی کاهش معناداری را در مناطق تحت تأثیر نزدیک به ساحل و خروجی پساب آب شیرین کن نشان دادند (05/0 > P). شاخص AMBI همبستگی منفی و معنا داری را با شاخصهای شانون و مارگالف نشان داد. نتایج حاصل از همبستگی بین شاخصهای زیستی با میزان کل مواد آلی (TOM) نشان داد، که تنها شاخص AMBI دارای همبستگی مثبت و معنی دار با کل مواد آلی میباشد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد شاخصهای زیستی AMBI، M-AMBI و BENTIX شاخصهای مناسبی برای ارزیابی وضعیت زیست محیطی بوم سازگان های ساحلی و تفکیک نواحی با حداقل تاثیر فعالیتهای انسانی از مناطق تحت تاثیر این فعالیتها میباشند و میتوانند به عنوان ابزار مدیریت قوی در برنامه های پایشی در مناطق ساحلی استفاده شوند. طبق نتایج حاصل از شاخصهای مبتنی بر غلظت فلزات سنگین، مقادیر عامل آلاینده برای عناصر Zn، Pb و Cd در رسوبات نمونه برداری شده تمام ایستگاه ها در طول چهار فصل نمونه برداری کمتر از یک بود، که نشان دهنده "آلودگی کم" توسط این عناصر میباشد. مقادیر عامل آلاینده برای عنصرCu در رسوبات برخی از ایستگاه هادر محدوه 1 < Cf < 3 قرار گرفتند، که نشان دهنده "آلودگی متوسط" در این ایستگاهها میباشد. دامنه تغییرات شاخص بار آلودگی (PLI) در ایستگاههای مورد مطالعه کمتر از 1 محاسبه گردید که نشان دهنده "عدم وجود آلودگی" در این ایستگاهها می باشد. مقادیر درجه آلودگی (Cd) در رسوبات نمونه برداری شده تمام ایستگاهها در طول چهار فصل نمونه برداری کمتر از 6 بود، که نشان دهنده "درجه پایین آلودگی" میباشد. میزان شاخص ارزیابی ریسک بوم شناختی (PERI) در رسوبات نمونه برداری شده تمام ایستگاه ها در طول چهار فصل نمونه برداری کمتر از 95 بود، که نشان دهنده "ریسک بوم شناختی پایین" میباشد. علاوه بر بررسی تاثیر پساب آب شیرین کن ها در فاز میدانی، این مطالعه اثرات بوم سم شناسی قرار گرفتن در معرض شوریهای مختلف را بر روی سطوح مختلف تغذیه ای موجودات دریایی مانند گروه-های فیتوپلانکتونی (دو گونه ریزجلبک) و زئوپلانکتونی (پاروپایان) را نیز مورد ارزیابی قرار داد. نتایج این آزمایشات نشان داد که تراکم ریزجلبکها و فروانی و میزان بقای پاروپایان در پاسخ به اثرات افزایش میزان شوری پاسخهای منفی ای را نشان دادند. البته ذکر این نکته لازم است که اثر شوری در هر گونه جانوری یا گیاهی میتواند به خصوصیات اکولوژیکی-فیزیولوژیکی موجودات مورد آزمایش از جمله ظرفیت سازگاری ارگانیسم، زمان قرار گرفتن در معرض، محیط های زیست آنها و منشا گونه ها و غیره مربوط باشد. در مجموع، این یافته ها میتوانند در ارائه راهبردهای موثرتر و هدفمندتر برای توسعه بهتر شیوه های مدیریت مناطق ساحلی مفید باشند.