چکیده
دریاچه چیتگر با مساحت آبی حدود 130 هکتار بزرگترین دریاچه مصنوعی ایران بوده و در شهر تهران وجود دارد. این مطالعه در دریاچه و ورودی آن (رودخانه کن) و در فصول بهار، تابستان، پاییز و زمستان 1397 و با هدف شناسایی، بررسی پراکنش، فراوانی، ساختار طولی، وزنی ، سنی، نسبت جنسی، وضعیت تولیدمثل و رژیم غذایی گونه های ماهیان آن صورت گرفت. برای صید ماهیان در داخل دریاچه، در 3 ایستگاه از تورهای گوشگیر چشمه 8، 15، 30، 40، 50، 60 و70 میلی متری، در 10 ایستگاه از تور محاصره ای چشمه 6 میلیمتری و در 10 ایستگاه از تور پرتابی چشمه 8 میلی متری و همچنین در 3 ایستگاه رودخانه کن از دستگاه الکتروشوکر استفاده شد. نتایج، وجود 17 گونه از 7 خانواده Cyprinidae، Pangasiidae ، Bagridae ، Clariidae ، Loricariidae ، Esocidae و Characidae را در منطقه مورد بررسی نشان داد که خانواده كپور ماهيان با 11 گونه، بیشترین تعداد گونه را داشت. یک گونه بومزاد، 3 گونه بومی و 13 گونه غیر بومی شناسایی شد که از گونه های غیر بومی، 4 گونه پرورشی، 3 گونه غیر هدف و 6 گونه زینتی بودند. گونه های ماهیان تقریبا در تمام ایستگاه ها پراکنش داشتند. بررسی فراوانی ماهیان نشان داد که با تورهای گوشگیر، گونه های تیزکولی و کپور معمولی به ترتیب با فراوانی 5/72 و 8/13 درصد، با پره ریزچشم گونه های تیزکولی و مرواریدماهی قفقاز به ترتیب با فراوانی 6/70 و 3/15 درصد و با تور پرتابی گونه های تیزکولی، آمورنما و کپورچه به ترتیب با 0/47، 0/21 و 0/20 درصد جمعیت ماهیان غالب بودند. میانگین طول کل ماهیان مرواریدماهی قفقاز، سیاه ماهی بوهسی، کپورچه، کپور معمولی، تیزکولی، آمورنما و اردک ماهی به ترتیب 9/1±3/8، 9/3±8/10 ، 6/2±5/20 ، 8/11±1/34 ، 4/5±4/13 ، 8/1±3/4 و 5/10±9/51 سانتی متر (انحراف معیار±میانگین)، میانگین وزن بدن آنها به ترتیب 2/3±9/5، 1/23±3/23 ، 5/50±4/138 ، 1372±6/944 ، 5/26±1/26 ، 5/1±1/1 و 838±1/1138 گرم و ضریب چاقی به ترتیب 1/0±91/0، 1/0±32/1، 2/0±55/1، 2/0±64/1، 1/0±72/0، 1/0±88/0، و 1/0±77/0 تعیین شد. طول کل، وزن بدن و ضریب چاقی در اغلب ماهیان در فصول مختلف اختلاف معنی دار داشت، همچنین این شاخص ها بین نرها و ماده های 5 گونه مرواریدماهی قفقاز، کپور معمولی، تیزکولی، آمورنما و اردک ماهی تفاوت وجود داشت. سن مرواریدماهی و آمورنما +0 تا +4 ، سیاه ماهی و اردک ماهی +0 تا +5، کپورچه +2 تا +5، کپور معمولی +0 تا +9 و تیزکولی +0 تا +9 تعیین شد. الگوی رشد در سیاه ماهی، کپورچه، کپور معمولی، کپور نقره ای و آمورنما همگون، در مرواریدماهی ناهمگون منفی و در تیزکولی و اردک ماهی ناهمگون مثبت تعیین شد. در ماهیان کپورچه و تیزکولی غالبیت با ماده ها، در کپور معمولی، آمورنما و سیاه ماهی به نفع نرها ولی در سایر گونه ها تفاوتی با مقدار استاندارد (1نر: 1ماده) نداشت. فصل تخمریزی در دریاچه چیتگر در گونه های مرواریدماهی، سیاه ماهی، کپورچه و آمورنما در بهار، کپور معمولی و تیزکولی در بهار و تابستان و اردک ماهی در اواخر پاییز و زمستان تعیین شد، با توجه به فراوانی بسیار کم بچه ماهیان کپورچه، کپور معمولی و اردک ماهی در دریاچه چیتگر، به نظر می رسد به احتمال زیاد، این گونه ها موفقیت تولیدمثلی کمی در این دریاچه دارند. سن بلوغ جمعیت در ماهیان افراد ماده مرواریدماهی، سیاه ماهی، کپورچه، کپور معمولی، تیزکولی، آمورنما و اردک ماهی به ترتیب به ترتیب 1، 2، 2، 3، 2، 1 و 2 سالگی اتفاق افتاد. هم آوری سالانه در مرواریدماهی قفقاز 1133 تا 2909 (3/589±7/2151)، در سیاه ماهی 8822 تا 12587 (1606±4/9853)، در کپور معمولی 64964 تا 2111152 (450565±382666) و در تیزکولی 20820 تا 51753 (10297±6/36619) عدد تخمک و هم آوری مطلق در اردک ماهی 29727 تا 136170 (31743±65689) عدد تخمک برآورد گردید. شدت تغذیه در گونه های مرواریدماهی، سیاه ماهی، کپورچه، کپور معمولی، تیزکولی، کپور نقره ای، آمورنما و اردک ماهی به ترتیب 211 ، 208، 216 ، 109 ، 279 ، 628 ، 278 و 170 تعیین شد که نشانگر شدت تغذیه خوب کپور نقره ای، متوسط تیزکولی و آمورنما و نسبتا ضعیف سایر ماهیان می باشد. نتایج بررسی رژیم غذایی ماهیان غالب نشان داد که مرواریدماهی به ترتیب از 5 ، 30 و 5 نوع کفزی، جلبک و زئوپلانکتون، سیاه ماهی به ترتیب از 7 ، 17 و 4 نوع کفزی، جلبک و زئوپلانکتون، کپورچه به ترتیب از 2 ، 32 و 11 نوع کفزی، جلبک و زئوپلانکتون، کپور معمولی به ترتیب از 10 ، 26 ، 10 و 3 نوع کفزی، جلبک، زئوپلانکتون و ماهی، تیزکولی به ترتیب از 9 ، 30 ، 11 و 1 نوع کفزی، جلبک، زئوپلانکتون و ماهی، کپور نقره ای به ترتیب از 32 و 11 نوع فیتوپلانکتون و زئوپلانکتون، آمورنما به ترتیب از 2 ، 26 و 11 نوع کفزی، جلبک و زئوپلانکتون و اردک ماهی از میگو و نیز 5 گونه ماهی تغذیه نموده اند، بنابراین در دریاچه چیتگر، مرواریدماهی، سیاه ماهی، کپور معمولی و تیزکولی همه چیزخوار، ماهی کپورچه، کپور نقره ای و آمورنما پلانکتون خوار و اردک ماهی گوشتخوار به حساب می آیند. در نهایت جهت بهبود کیفیت آب دریاچه چیتگر، رهاسازی سالانه تعداد مورد نیاز از افراد نابالغ کپور نقره ای (برای کنترل رشد فیتوپلانکتون) و اردک ماهی برای کنترل جمعیت ماهیان ناخواسته (تیزکولی، آمورنما، مرواریدماهی و کپورچه پیشنهاد می گردد.