چکیده
دریاچه شهدای خلیج فارس (چیتگر) در شمال غرب تهران و در منطقه 22 شهری احداث شده که علاوه بر ایجاد محیط تفریحی-گردشگری، ارزش فزاینده اقتصادی برای اراضی مجاور به همراه آورده است. روند کاهش کیفیت آب دریاچه و افزایش فراوانی ماهیان غیر اقتصادی و عمدتا غیر بومی مثل تیز کولی (Hemiculter leucisculus) و کاراس (Carassius gibelio) در آن تهدیدی برای اهداف مد نظر در دریاچه به شمار می¬روند. در راستای کنترل ماهیان غیر اقتصادی دریاچه گونه شکارچی اردک ماهی (Esox lucius) به تعداد 2000 قطعه در سال 1395 و 1396 در دریاچه رهاسازی گردید. در این مطالعه تغییرات جمعیت ماهیان غیر اقتصادی پس از معرفی اردک ماهی در سال¬های 1397 و 1398 مورد ارزیابی قرار گرفت. روش¬های متنوع صیادی شامل صید با قلاب، صید با دام های مختلف (شامل 10 چشمه مختلف)، تورپرتابی، پره محاصره¬ای بکار گرفته شد. همچنین روش¬های مختلف برآورد جمعیت برای هریک از ماهیان اعمال گردید. در این تحقیق همچنین تغییرات مواد مغذی و جوامع پلانکتونی قبل و بعد از رهاسازی ماهی شکارچی بررسی گردید. با استفاده از روش برآورد جمعیت "لینکن -پترسون" جمعیت ماهی کاراس از 20 هزار عدد به 3/8 هزار عدد و جمعیت تیز کولی درداخل دریاچه با روش صید در واحد تلاش از 712 هزار به حدود 3 هزار عدد کاهش یافته است. برآورد جمعیت تیز کولی از حاشیه دریاچه با استفاده از روش "جالی-سیبر" تغییر چندانی طی دوره بررسی نداشته و دارای میانگین تعداد 400 عدد بوده است. اردک ماهی نیز با روش علامت¬گذاری و بازگیری علایم یعنی روش "جالی-سیبر" به تعداد 575 عدد برآورد گردید. اردک ماهی با تغذیه مداوم از ماهیان دریاچه دارای افزایش وزن 7/3 گرم در روز بوده است. با استفاده از نمونه¬های علامت¬دار نرخ رشد از حداقل 02/0 تا حداکثر 5/1 گرم متفاوت بوده است. در فعالیت تغذیه¬ای اردک ماهی، درصد حضور ماهی کاراس بیشتر از دو طعمه دیگر یعنی تیزکولی و آمور نما (Pseudorasbora parva) بوده است. با افزایش اندازه اردک ماهی، و کاهش ماهی تیزکولی با اندازه درشت، تنها ماهی مناسب که مورد تغذیه اردک ماهی قرار گرفته کاراس می¬باشد. در راستای کنترل بهینه ماهیان غیر اقتصادی دریاچه استفاده از ماهیان شکارچی با اندازه کوچک ضروری بنظر می¬رسد. در این بررسی همچنین بیلان فسفر در شبکه غذایی دریاچه مورد بررسی قرار گرفت. نتایج بررسی نشان داد که با رهاسازی ماهیان، حدود 7/43 درصد ذخیره فسفر دریاچه در بافت ماهیان انباشته شده است که حدود 92 درصد آن در قالب ماهیان اقتصادی قابل بهره برداری می¬باشد. با فعالیت تصفیه خانه نیز حدود 8/27 درصد فسفر از پیکره دریاچه حذف شده است. قبل از وارد کردن اردک ماهی مجموع فسفر موجود در موجودات غیر اقتصادی (ماهی و میگو) و ماهیان اقتصادی دریاچه چیتگر به ترتیب 6/115 و 3/126 کیلوگرم بود که با وارد کردن اردک ماهی و رشد ماهیان اقتصادی در دریاچه مقادیر مذکور به ترتیب در حد 5/16 و 2/182 کیلوگرم شده است. برداشت ماهیان مذکور سبب خارج شدن فسفر از دریاچه شده و پالایش آب را در بر خواهد داشت که باید در قالب طرح اجرایی دقیقی مدیریت گردد. در شرایط فعلی دریاچه، در صورت بالا نرفتن میزان فسفر از سطح 04/0 میلیگرم در لیتر الزامی به فعالیت تصفیه خانه برای تصفیه آب دریاچه وجود ندارد، اما فعالیت آن در هنگام آبگیری دریاچه در فصل زمستان برای بهبود کیفیت دریاچه موثر خواهد بود.