چکیده
ماهی سفید با نام علمی Rutilus Kutum یکی از مهمترین ماهیان اقتصادی در سبد صید صیادان شمال کشور در منطقه جنوب دریای خزر است. طی 29 سال اخیر در هر سال بطور میانگین 4/63 ±92/187 میلیون قطعه بچه ماهی سفید به منظور بازسازی ذخائر و افزایش صید صیادان به رودخانه های حوضه جنوب دریای خزر رهاسازی شد. از آنجا که رودخانه هاي منتهي به درياي خزر در سال هاي اخير علاوه بر کم آبي در زمان رهاسازي بچه ماهيان سفيد، از آلودگي هاي مربوط به فاضلاب شهري، کشاورزي و صنعتي برخوردار هستند. لذا با توجه به هزينه هاي بسيار زيادي که صرف عمل بازسازي ذخائر اين ماهي مي شود ضرورت دارد تا بنحوي شاخص هاي کيفي اين عمل نيز هر ساله بهبود یابد. يکي از روش هاي متداول در دنيا آمادگي بچه ماهيان در انتقال مستقیم از آب شيرين به آب دريا از طریق آماده سازي و تحريک سيستم تنظيم اسمزي آن در آب شيرين است. در فاز اولیه اثر جیره نمکی بر تحریک سیستم اسمزی مورد بررسی قرار گرفت. در ادامه و در این تحقیق امکان سنجی افزایش توان فیزیولوژیک بچه ماهی سفید با جیره نمکی در آب شیرین به منظور رهاسازی مستقیم به دریا مورد ارزیابی قرار گرفت. این بررسی از زمان معرفی لارو ماهی سفید به استخرهای خاکی در مجتمع تکثیر و پرورش ماهی شهید رجایی تا مرحله اثر شوری بر بچه ماهیان در محیط آبی دریای خزر در قفس انجام شد. ابتدا آماده سازی استخرخاکی در بیست و پنجم اسفند انجام شد و سپس در دوازدهم فروردین به ازای هر هکتار تعداد 1000000 قطعه لارو ماهی قبل از تغذیه فعال به استخرها معرفی شدند. تعداد دو استخر به عنوان پایش مستمر و یک استخر به عنوان استخر شاهد برای مقایسه سنجش کیفی بچه ماهیان انتخاب شد. پایش مستمر شامل بررسی فاکتورهای فیزیکوشیمیایی آب، غذای زنده موجود در ستون آبی و بستر استخرهای خاکی، تغذیه، بهداشت، بیماری احتمالی و زیست سنجی بچه ماهیان در طول دوره پرورش بود. ضمناً برای تحریک اندام های مؤثر در فرآیند تنظیم اسمزی (آبشش و کلیه) در دو استخر مزبور به منظور تسهیل در سازش با تنش شوری به مدت 35- 15 روز در پايان دوره پرورش در آب شیرین استخر خاکی از دو درصد مکمل نمکی در غذای تجاری استفاده شد. بچه ماهیان در دو ترکيب وزني (8/0-6/0 گرم و1/0 ±1 گرم) و دو نوع تغذيه شده با جیره نمکي و بدون مکمل نمکي در جیره تجاری به تیمارهای آزمایشی آب دریای خزر معرفی شدند. بدليل غير هم زماني انجام آزمایش در گروه های وزنی مختلف، این بررسی در قالب طرح بلوک کاملاً تصادفي متعادل و تحت آزمون F در سطح 5 درصد انجام شد. بدین ترتیب که هر تيمار در دوره معرفي بچه ماهيان به آب لب شور شامل 3 واحد آزمايشي با تراکم 300 قطعه در متر مکعب بود. اين آزمايش در دو مرحله و 3 تيمار آزمایشی انجام شد. پایش بازماندگی و اندام های آبشش و کلیه بچه ماهیان در آب لب‌‌شور انجام شد. نتایج حاصل از آزمایشات میدانی نشان داد که روند رشد لارو و بچه‌‌ماهیان سفید در استخرهای تحت پایش و شاهد تفاوت معنی داری نداشت (05/0<P). همچنین تغییری در فاکتورهای رشد بچه ماهیان در تغذیه از جیره حاوی مکمل نمکی نسبت به بچه ماهیان گروه شاهد در مدت 35-15 روز پایانی دوره پرورش در استخر های خاکی وجود نداشت(05/0<P). میانگین وزنی لارو ماهی سفید در مدت 100 روز پرورش در استخرخاکی با آب شیرین بیش از یک گرم رسیدند. با توجه به افزایش نسبی دمای آب استخرها در پایان دوره پرورش ، انگل منوژن داکتیلوژیروس در آبشش و انگل دیژن دیپلوستوموم در چشم ماهیان مشاهده شد. در انتقال مستقیم دو گروه وزنی (8/0- 6/0 گرم و 1/0± 1 گرم) بچه ماهیان از آب شیرین به آب لب شور دریای خزر، بافت آبشش و کلیه مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که در دوره سنجش (20-10 روز) درصد بقاء بچه ماهیان%100 بود و تغییر نامطلوب بافت های مورد بررسی رخ نداد. بررسی های مقاطع بافتی آبشش در بچه‌‌ماهیان نشان داد که پس از معرفی بچه ماهیان به آب لب‌‌شور ظهور سلول های کلراید در هر سه تیمار آزمایشی تغذیه شده با جیره نمکی و بدون تغذیه از مکمل نمک مشاهده شد. اما تیمار تغذیه شده با جیره نمکی پس از مواجهه با آب لب‌‌شور (20-10 روز) از اندازه بزرگتر و تعداد سلول‌‌های کلراید بیشتری نسبت به گروه شاهد برخوردار بودند. بررسی بافت کلیه بچه‌‌ماهیان نشان داد که ساختارکلیه در آب شیرین احتمالاً بدلیل عدم وظیفه مندی کلیه در دفع یون‌‌های تک ظرفیتی (یون سدیم و کلر) تغییر نکرد. اما در هر دو گروه آزمایشی در هر دو مرحله در آب لب‌‌شور افزايش حفره داخلي توبول‌‌هاي کلیوی (پروکسيمال و ديستال) و همچنين کاهش قطر گلومرول‌‌ها نسبت به آب شیرین مشهود بود و این تغییر بدلیل سازش پذيري با محیط جدید شکل گرفت. با توجه به زنده‌‌مانی کامل بچه‌‌ماهیان و تغییرات مثبت بافت کلیه و آبشش برای سازش پذیری در انتقال مستقیم آن ها به آب لب‌‌شور دریای خزر، امکان رهاسازی مستقیم بچه ماهیان سفید حدود یک گرم به دریای خزر بر اساس توانایی فیزیولوژی آن ها وجود دارد.