چکیده
دریاچه شهدای خلیج فارس (چیتگر) با مساحت آبی حدود 130 هکتار بزرگترین دریاچه مصنوعی ایران بوده و در غرب شهر تهران (منطقه 22) واقع شده است. مطالعه ارزیابی اکولوژیک دریاچه شهدای خلیج فارس در بخش مطالعات پلانکتون، در 5 ایستگاه در 6 دور طی سالهای 98-1396 انجام گردید. در این مطالعه 37 جنس فیتوپلانکتونی شناسائی گردیدند. در بازه زمانی مذکور، شاخه های غالب فیتوپلانکتون، دیاتوم ها و کلروفیتا بودند و بیشترین میانگین فراوانی را با میزان 3/5 و 5/18 میلیون سلول در لیتر بخود اختصاص داده بودند. همچنین میانگین فراوانی سالانه فیتوپلانکتون 4/13میلیون سلول در لیتر در مدت مطالعه بود. زیتوده خشک جلبک های چسبیده به بستر دارای روند افزایشی بود و میزان آن از شهریور 96 تا خرداد 98 تقریبا دو برابر گردید. در دریاچه 39 گروه زئوپلانکتون شناسائی گردید، گروه غالب زئوپلانکتون مربوط به روتیفرا با میزان 60 درصد فراوانی کل و میانگین فراوانی سالانه زئوپلانکتون 132 عدد در لیتر بود. همچنین یافنه ها نشان داد، فراوانی سیانوفیتا در دریاچه به دلیل تغذیه کپور نقره ای بخصوص در ماههای گرم تحت کنترل بوده است، به طوری که میزان جنس Oscillatoria آن از 800 هزار سلول در لیتر در شهریور 97 به 200 هزار سلول در لیتر در خرداد 98 رسید و کاهش قابل ملاحظه ای در مقایسه با مطالعات پیش در دریاچه نشان داد و باعث جلوگیری از شکوفایی و بوی بد جلبکی در دریاچه چیتگر گردید. در ادامه مطالعات نمونه برداری از ماهیان دریاچه در 4 مرحله و با هدف شناسایی، بررسی پراکنش، فراوانی، ساختار سنی گونه های ماهیان آن صورت گرفت. نتایج بررسی 17 گونه از 7 خانواده نشان داد که خانواده كپور ماهيان با 11 گونه، بیشترین تعداد گونه را داشت. یک گونه بومزاد، 3 گونه بومی و 13 گونه غیر بومی شناسایی شد که از گونه های غیر بومی، 4 گونه پرورشی، 3 گونه غیر هدف و 6 گونه زینتی بودند. گونه های ماهیان تقریبا در تمام ایستگاه ها پراکنش داشتند. بررسی فراوانی ماهیان نشان داد که با تورهای گوشگیر، گونه های تیزکولی و کپور معمولی به ترتیب با فراوانی 5/72 و 8/13 درصد، با پره ریزچشم گونه های تیزکولی و مرواریدماهی قفقاز به ترتیب با فراوانی 6/70 و 3/15 درصد و با تور پرتابی گونه های تیزکولی، آمورنما و کاراس به ترتیب با 0/47، 0/21 و 0/20 درصد جمعیت ماهیان غالب بودند. در پی ازدیاد ماهیان تیزکولی و کاراس دریاچه و افزایش فراغنی شدن آب، لزوم کنترل جمعیت این ماهیان احساس گردید. در این راستا تعداد 1900 قطعه اردک ماهی در آذر 95 و آبان96 در دریاچه رهاسازی گردید. داده¬های حاصل از بازگیری نمونه ها و پلاک های بدست آمده تعداد جمعیت اردک ماهی را 575 عدد و میزان رشد مطلق آن را 7/3 گرم در روز طی سال 1397 تا 1398 نشان داد. کاهش میزان جمعیت کاراس طی دوره¬های زمانی مختلف به میزان 59 درصد مشاهده گردید. جمعیت تیزکولی طی دوره مذکور 99 درصد کاهش یافت. طی دوره بررسی تعداد کپور نیز کاهش داشت و از شیب سالانه 30 - درصدی برخوردار بود. بررسی تغذیه اردک ماهی نیز درصد بالای تعداد مشاهده و حجم خورده شده ماهیان تیزکولی، کاراس، آمورنما و بررسی تغذیه کپور نقره ای حجم بیش از 50 درصدی سیانوفیتا را نشان داد. ارزیابی نهایی این بررسی نشان داد که اردک ماهی توانسته جمعیت ماهیان تیزکولی کنترل نماید و گونه های کاراس و کپورنقره ای تراکم جلبکی و بوی بد دریاچه را به شکل مطلوبی کنترل نموده اند.