چکیده
اين بررسي با هدف تعیین فراوانی بچه ماهیان سفید و کفال ماهیان، ساختار طولی، وزنی، ترکیب سنی، نسبت جنسی، میزان رشد و ضریب چاقی و بررسی جمعیتی ماهی سفید و کفال ماهیان از نظر خصوصیات ریختی در سواحل گیلان و همچنین تعیین هم‌آوری ماهی سفید و نیز وضعیت تکثیر طبیعی ماهی سفید در برخی رودخانه¬های گیلان صورت گرفت. نمونه برداری بچه‌ماهیان با پره چشمه 6 و 20 میلی متر نمونه برداری ماهیان بزرگ با پره چشمه 33 میلی متر و از زمستان 1399 تا پاییز 1400 در سواحل تالش، انزلی، کیاشهر و چابکسر صورت گرفت اما برای بررسی تکثیر طبیعی ماهی سفید، از دستگاه الکتروشوکر بین 1 تا 40 کیلومتری 13 رودخانه در اردیبهشت و خرداد 1400 استفاده شد. نتایج نشان داد با پره چشمه 6 میلی متر در سواحل گیلان، کفال پوزه باریک، شاه کولی گل‌آذین ماهی،و گاوماهی شنی بیشترین تعداد ماهیان را تشکیل دادند. همچنین تراکم بچه ماهی سفید در سواحل تالش، انزلی، کیاشهر، چابکسر و کل سواحل گیلان به ترتیب حدود 18، 198، 839 ، 39 و 273 عدد در هکتار، تراکم بچه ماهی کفال طلایی به ترتیب حدود 201، 175، 578، 222 و 294 عدد در هکتار و تراکم بچه ماهی کفال پوزه باریک به ترتیب حدود 1283، 1328، 1586، 541 و 1185 عدد در هکتار برآورد شد. طی بررسی حاضر، تکثیر طبیعی ماهی سفید در 10 رودخانه از 13 رودخانه مورد بررسی مشاهده شد، همچنین تولید مثل 2 گونه کفال طلایی و پوزه باریک نیز با صید افراد نورس، انگشت قد و نیز بررسی گنادی و فشار به منفذ تناسلی ماهیان بزرگ در همه سواحل گیلان مورد تایید قرار گرفت. در زمستان 1399، بهار، تابستان و پاییز 1400 در سواحل گیلان، بچه ماهیان سفید دارای میانگین طول کل 4/77، 7/96 ، 0/61 و 4/81 میلی‌متر و میانگین وزن بدن 19/4 ، 13/8 ، 48/2 و 46/5 گرم، بچه¬ماهیان کفال طلایی دارای میانگین طول کل 1/44، 8/71، 2/97 و 7/34 میلی‌متر و میانگین وزن بدن 79/0، 19/4 ، 31/9 و 47/0 گرم و بچه‌ماهیان کفال پوزه‌باریک دارای میانگین طول کل 3/65، 6/77، 7/53 و 8/60 میلی-متر و میانگین وزن بدن 95/2 ، 91/4 ، 38/2 و 56/2 گرم بودند و از نظر طول و وزن این ماهیان نیز بین ایستگاه های مطالعاتی تفاوت کم تا متوسط وجود داشت. طی این بررسی بر روی ماهیان هدف در سواحل گیلان که با پره های چشمه 6 تا 33 میلی متر صید شدند، ماهی سفید دارای سنین +0 تا 11 سال، کفال طلایی دارای سنین +0 تا 12 سال و کفال پوزه باریک دارای سنین +0 تا 7 سال بودند که نشان می دهد تکثیر طبیعی کفال ماهیان و رهاسازی ماهی سفید همه ساله انجام شده است. نسبت جنسی در بچه ماهیان انگشت قد (+0 و +1) و افراد بزرگ جثه در گونه ماهی سفید 38/1 نر به 1 ماده و 83/0 نر به 1 ماده، در گونه کفال طلایی 5/1 نر به 1 ماده و 09/1 نر به 1 ماده و در بچه ماهی کفال پوزه باریک 11/2 نر به 1 ماده و 15/1 نر به 1 ماده تعیین شد که نسبت جنسی تنها در ماهی سفید های بزرگ جثه و بچه ماهی کفال پوزه باریک تفاوت آماری معنی دار به نسبت استاندارد (1 نر1: ماده) وجود داشت. مقدار شیب خط (ضریب b) بین طول کل و وزن بدن در بچه ماهی های سفید، کفال طلایی و پوزه باریک به ترتیب 92/2، 94/2 و 91/2 و در افراد بزرگتر این ماهیان به ترتیب 08/3، 86/2 و 57/2 محاسبه شد و الگوی رشد در افراد بزرگ ماهی سفید آلومتریک مثبت و در بقیه آلومتریک منفی تعیین شد. مقدار ضریب چاقی در بچه ماهی‌های سفید، کفال طلایی و پوزه‌باریک به ترتیب 93/0، 94/0 و 94/0 و در افراد بزرگتر این ماهیان به ترتیب 94/0، 76/0 و 68/0 تعیین شد که در افراد بزرگ کفال طلایی و پوزه باریک کاهش زیادی نشان داد. میانگین طول چنگالی در ماهی سفید در سنین 1 تا 9 سال به ترتیب 1/8، 1/25، 9/32، 9/37، 0/42، 5/46، 9/49، 8/52 و 1/56 سانتی‌متر، در ماهی کفال طلایی در سنین 1 تا 10 سال به ترتیب 0/8، 5/23، 3/28، 4/30، 9/34، 2/36، 6/39، 9/41، 3/43 و 6/48 سانتی‌متر و در ماهی کفال پوزه باریک در سنین 1 تا 7 سال به ترتیب 0/9، 3/19، 5/23، 1/25، 7/25، 0/28 و 0/32 سانتی‌متر تعیین شد. بررسی هم آوری ماهی سفید نشان داد که در ساحل کیاشهر در ماهیان با میانگین طول چنگالی 1/41 سانتی‌متر (15 نمونه) هم آوری مطلق 23910 تا 64604 با میانگین 47025 عدد تخمک، هم آوری نسبی 36800 تا 69200 با میانگین 50260 عدد تخمک در کیلوگرم وزن بدن و قطر تخمک های بزرگ 65/1 تا 92/1 میلی متر بود. همچنین در ماهیان سفید مهاجر به سفیدرود با میانگین طول چنگالی 8/44 سانتی متر (98 نمونه) ، هم آوری کاری 23577 تا 92029 با میانگین 49643 عدد، هم آوری نسبی 25400 تا 58100 با میانگین 40700 عدد در هر کیلوگرم وزن بدن و قطر تخمک ها 67/1 تا 99/1 میلی متر برآورد شدکه با افزایش سن و اندازه بدن، هم آوری مطلق و هم آوری کاری افزایش ولی هم آوری نسبی کاهش داشت. بررسی ریختی افراد بالغ ماهی سفید و کفال ماهیان با استفاده از تصویربرداری در مناطق مختلف سواحل جنوبی دریای کاسپین نشان داد که بر اساس تحلیل خوشه‌ای شکل بدن جمعیتها، در ماهی سفید جمعیت رودخانه های حویق و تجن در یک خوشه، و 6 ایستگاه دیگر در خوشه دیگر با 2 زیرخوشه قرار داشتند که این نتایج تا حد زیادی گیج کننده بود، در کفال طلایی جمعیت‌های لنگرود، چالوس و ساری در یک خوشه و 5 ایستگاه دیگر در خوشه دیگر قرار گرفتند و در کفال پوزه باریک، جمعیت‌های کیاشهر و ساری در یک خوشه و 4 ایستگاه دیگر در خوشه دیگر با 2 زیرخوشه قرار داشتند که این نتایج بدلیل مهاجرت های شمالی-جنوبی و نیز شرقی-غربی کفال های طلایی و پوزه باریک تا حدی قابل انتظار بود. بنابراین برای تفکیک جمعیتی آنها ضروری است همزمان مطالعات ریختی و ژنتیکی افراد هم سن این گونه ها از مناطق مختلف صورت گیرد. پیشنهاد می‌گردد که برآورد میزان تکثیر طبیعی ماهی سفید در همه رودخانه های حوضه ایرانی دریای کاسپین و بررسی فراوانی، ترکیب سنی، نرخ رشد و میزان ضریب چاقی همه ماهیان اقتصادی هرساله انجام پذیرد تا مدیریت ذخایر بر اساس اطلاعات به روزشده صورت گیرد.