چکیده
براساس آمار FAO در سال 2018 ایران با تولید حدود 180 هزار تن قزل آلای رنگین کمان (سایز کوچک( بیش از 30 % تولید جهانی این ماهی را به خود اختصاص داده است. متاسفانه استرپتوکوکوزیس و یرسینوزیس دو بیماری مهم عفونی در ماهیان قزل آلای رنگین کمان است که با ایجاد تلفات شدید (بسته به سن ماهی و سویه باکتری تلفات 80 – 30درصد) و مصرف شدید آنتی بیوتیکها (با عوارض زیست محیط و بهداشتی) سبب خسارات اقتصادی و به خطر انداختن بهداشت عمومی می¬شوند. لذا استفاده از ماهیان مقاوم شده می¬تواند بهترین راهکار برای این امر باشد. این پروژه با هدف پیشگیری و به حداقل رساندن تلفات ناشی از این دو بیماری و ارتقا مقاومت ماهیان تهیه گردید. ابتدا از ماهیان بیمار مراکز تکثیر و پرورش ماهیان قزل آلای رنگین کمان در استان مازندران (هراز) و تهران (فیروزکوه) نمونه برداری و در نهایت 7 نمونه باکتری شامل 5 نمونه مشکوک به یرسینیا راکری و 2 نمونه مشکوک به استرپتوکوکوس اینیایی جداسازی و پس از آزمایش PCR و تعیین توالی، هویت آنها تایید و در بانک جهانی ژن ثبت گردید. جهت انتخاب باکتری برای تولید واکسن، آزمایش تعیین حدت براساس تزریق به ماهیان قزل آلا آنجام و براساس میزان تلفات طی 96 ساعت دو نمونه یرسینیا راکری (MT968736) و استرپتوکوکوس اینیایی (MT968734) انتخاب شدند. برای تهیه واکسن، باکترین باکتریهای فوق تهیه گردید. . باکترین تهیه شده به نسبت 50 :50 با ادجوان مونتانایدVax-Orient IPA50 (واکسن روغنی) و ادجوان آلوم (واکسن آبی) مخلوط گردید. حجم نهایی واکسن تزریقی 2/0 میلی لیتر بود که حاوی 1/0 باکترین(واجد غلظت 8 10× 1 از هر باکتری) و 1/0 میلی¬لیتر ادجوان در گروه¬های مونتاناید و آلوم و سرم فیزیولوژی در گروه باکترین بود. در این مطالعه 360 قطعه ماهی با میانگین وزنی 55/7±22/110 گرم در 4 تیمار 90 قطعه ای (هر تیمار واجد سه تکرار و هر تکرار شامل 30 قطعه ماهی) بصورت داخل صفاقی( 2/0 میلی¬لیتر) مورد تزریق باکترین تنها، باکترین + مونتاناید، باکترین +آلوم و گروه شاهد(سرم فیزیولوژی) قرار گرفتند. جهت تعیین اثر گذاری واکسن، 60 عدد ماهی (از هر تیمار) یک ماه پس از دریافت واکسن با باکتریهای بیماریزا یرسینیا راکری (MT968736) (30 ماهی) و استرپتوکوکوس اینیایی (MT968734) (30 ماهی) با دوز دو برابر(8 10 × 2) بصورت داخل صفاقی مواجهه داده شدند و گروه دیگری از ماهیان تا سه ماه پس از واکسیناسیون نگهداری شده و طی ماه اول، دوم و سوم از آنها خونگیری و شاخصهای ایمنی و سرمی شامل تولید رادیکال آزاد اکسیژن، لیزوزیم، IgM تام سرم، پروتئین تام سرم، آلبومین و تیتر آنتی بادی اختصاصی به روش میکرواگلوتیناسیون انجام گردید. نتایج این بررسی نشان داد که میزان بازماندگی ماهیان در مواجهه با یرسینیا راکری در گروه باکترین + ادجوان بیش از 80% و در گروه باکترین بیش از 60% و در مواجهه با استرپتوکوکوس اینیایی در در گروه باکترین + ادجوان بیش از 86% و در گروه باکترین بیش از 80% در مقایسه با گروه¬های شاهد که صفر درصد بازماندگی داشتند. طی سه ماه بررسی مشخص گردید که میزان رادیکال آزاد اکسیژن در ماه اول در گروه¬های حاوی ادجوان+ باکترین و باکترین بطور معنی دار بیشتر از شاهد بود. در ماه دوم و سوم میزان این شاخص درگروه¬های حاوی ادجوان بطور معنی داری بیشتر از شاهد بود. در مقایسه این شاخص در هر گروه طی دور ه سه ماهه تنها در گروه حاوی مونتاناید تفاوت معنی دار در میزان این شاخص طی دوره سه ماهه وجود نداشت ولی در گروه باکترین و باکترین+ آلوم بتدریج از ماه دوم میزان این شاخص کاهش معنی¬داری را نشان داد. میزان لیزوزیم در ماه اول در گروه¬های تیمار افزایش معنی-دار در مقایسه با شاهد داشت. در ماه دوم افزایش معنی¬دار در گروه باکترین + ادجوان در مقایسه با شاهد همچنان وجود داشت ولی در ماه سوم تنها افزایش معنی دار در تیمارهای ادجوان+ باکترین در مقایسه با شاهد و باکترین بود. تغییرات این شاخص در هر گروه تفاوت معنی¬داری را طی ماه اول تا سوم پس از واکسیناسیون در گروه باکترین و شاهد نشان نداد ولی در گروه باکترین + مونتاناید افزایش معنی دار این شاخص از ماه اول تا سوم و در گروه باکترین + آلوم افزایش معنی دار این شاخص در ماه سوم در مقایسه با ماه اول و دوم دیده شد. در ماه اول و دوم پس از واکسیناسیون میزان IgM تام سرم در گروه¬های تیمار در مقایسه با شاهد از افزایش معنی¬داری برخوردار بود ولی در ماه سوم و تنها تیمارهای باکترین + ادجوان افزایش معنی دار در مقایسه با شاهد و باکترین داشتند. در مقایسه خود تیمارهای طی ماه¬های مختلف میزان آنتی بادی در ماه دوم و سوم در مقایسه با ماه اول در تیمارهای باکترین +ادجوان تفاوت معنی داری با ماه اول داشت ودر تیمار باکترین نیز تنها افزایش معنی دار در ماه دوم نسبت به ماه اول و سوم مشاهده شد. میزان پروتئین تام سرم در این بررسی در ماه-های اول، دوم و سوم پس از واکسیناسیون در گروه¬های دریافت کننده باکترین+ ادجوان افزایش معنی داری با شاهد داشت. ولی در گروه باکترین این افزایش معنی دار تنها در ماه اول و دوم پس از واکسیناسیون مشاهده شد. در ارزیابی این شاخص درهر گروه و طی ماه¬های مختلف نیز تفاوت معنی داری مشاهده نشد. در خصوص آلبومین نیز در بین تیمارهای مختلف و نیز در هر تیمار در ماه¬های مختلف تفاوت معنی داری مشاهد نشد. میزان تیتر آنتی¬بادی اختصاصی علیه دو باکتری یرسینیا راکری و استرپتوکوکوس اینیایی که به روش میکروآگلوتیناسیون(MAT) بدست آمد نشان داد که تیتر آنتی بادی اختصاصی در گروه¬های دریافت کننده باکترین+ ادجوان در ماه¬های اول، دوم و سوم پس از واکسیناسیون بطور معنی داری بیشتر از گروه باکترین است. همچنین در مقایسه هر گروه طی ماه¬های مختلف در گروه مواجهه داده شده با یرسینا راکری تیتر آنتی-بادی اختصاصی در ماه سوم کاهش معنی داری در مقایسه با ماه اول دوم داشت در حالیکه در گروه¬های دریافت کننده ادجوان افزایش معنی دار تیتر اختصاصی آنتی بادی در ماه دوم در مقایسه با ماه اول و سوم دیده شد. در همین شرایط در ماه دوم بیشترین میزان تیتر آنتی بادی در تمام تیمارها در برابر استرپتوکوکوس اینیایی به ترتیب در ماه دوم و اول و کمترین آن در ماه سوم مشاهده شد. با توجه به نتایج حاصل از این تحقیق کاهش میزان مرگ و میر تجمعی و افزایش درصد بازماندگی در گروه¬های دریافت کننده ادجوان + باکترین در مقایسه با گروه¬های باکترین و شاهد پس از مواجهه با باکتری بیماریزا کاملا مشهود است. همچنین بهبود و افزایش عملکرد شاخصهای ایمنی ذاتی (تولید رادیکال آزاد اکسیژن و لیزوزیم) در گروه¬های دریافت کننده باکترین + ادجوان در مقایسه با گروه باکترین و شاهد تا سه ماه بعد از تزریق نشان از عملکرد خوب ایمنی ذاتی ماهیان دارد. در کنار همه اینها افزایش ماندگاری تیتر آنتی بادی اختصاصی در گروه¬های دریافت کننده باکترین + ادجوان در مقایسه با گروه باکترین و شاهد تا سه ماه بعد از تزریق نشان از عملکرد خوب ایمنی هومورال اکتسابی دارد. بر اساس آنچه گفته شد به نظر میرسد واکسن کشته دوگانه یرسینیوزیس – استرپتوکوکوزیس که باکتریهای مورد استفاده در آن بر اساس انجام تست حدت انتخاب شده¬اند قابلیت ایمنی زایی مناسبی را تا 3 ماه بعد از تزریق داشته است و ادجوانهای استفاده شده در این تحقیق کفایت عملکرد این واکسن را به خوبی افزایش داده¬اند.