چکیده
مطالعه حاضر، به منظور بررسی تاثیر پساب مزارع پرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان بر کیفیت آب رودخانه هومستان (فریدونشهر) ، خودپالایی آن و تعیین فاصله مزارع ازیکدیگر انجام شد (سال 1400 و برای اولین دوره). برای این منظور 4 مزرعه موجود و فعال در حاشیه این رودخانه انتخاب و 11 ایستگاه نمونه برداری تعیین شد. در فصول بهار، تابستان، پاییز و زمستان با دو تکرار نمونه برداری و عواملی از قبیل دما، اکسیژن محلول، pH، هدایت الکتریکی، مواد جامد محلول، مواد جامد معلق، سختی، BOD5، COD، آمونیاک، نیتریت، نیترات، ازت کل، فسفرکل و جمعیت باکتریایی اندازه گیری گردید. نتایج نشان داد که حداکثر دبی رودخانه در فصل بهار (5009 لیتر بر ثانیه) و حداقل آن در فصل پاییز (444 لیتر بر ثانیه) ثبت شد. بیشترین غلظت اکسیژن محلول در بهار و کمترین آن در فصل های تابستان و پاییز مشاهده شد که اختلاف معنی داری با یکدیگر داشتند (P<0.05). به طور میانگین، کمترین و بیشترین میزان pH با وجود تفاوت معنی دار به ترتیب در فصل بهار و زمستان مشاهده شد. میزان BOD در تمام ایستگاه های نمونه برداری و در چهار فصل سال کمتر از 5 و COD کمتر از 10 میلی گرم در لیتر بود. کمترین میزان هدایت الکتریکی در تابستان و بیشترین مقدار در بهار ثبت گردید. در کلیه ایستگاه های نمونه برداری بیشترین میزان مواد جامد محلول در تابستان و کمترین مقدار آن در بهار مشاهده شد و در هر چهار فصل به طور معنی داری کمتر از 200 میلی گرم در لیتر بوده است (P<0.05). غلظت مواد جامد معلق در بهار و پاییز افزایش و در تابستان و زمستان کاهش نشان داد، ولی در فصل زمستان به طور معنی داری کمتر و در سه فصل دیگر به طور معنی داری بیش از 8 میلی گرم در لیتر بود (P<0.05). میزان سختی کل در بهار کمتر از سایر فصول بوده است، ولی در مجموع میزان سختی کل آب در هر چهار فصل به طور معنی داری کمتر از 400 میلی گرم در لیتر بوده است (P<0.05) به علت غلظت بسیار پایین آمونیاک در نمونه های آب، عددی توسط آزمایشگاه ها گزارش نگردید. میزان نیتریت در هر چهار فصل به طور معنی داری بیش از میزان توصیه شده بود (02/0 میلی گرم در لیتر) (P<0.05). در کل سال میزان نیترات و ازت کل به طور معنی داری کمتر از حد متعارف (2 میلی گرم در لیتر) بدست آمد. کمترین میزان فسفر کل در بهار و بیشترین مقدار در فصل زمستان مشاهده شد. براساس محاسبات انجام شده میزان فسفر وارده به رودخانه ناشی از تغذیه ماهی در فصول بهار، تابستان، پاییز و زمستان به ترتیب برابر 8/311، 1/408، 408 و 1/683 کیلوگرم و برای نیتروژن به ترتیب برابر 75/1653، 05/2164، 2164 و 5/3622 کیلوگرم تخمین زده شد. جمعیت کل باکتری ها در تابستان (cfu/ml 103 ± 4/1) و پاییز (cfu/ml 103 ± 8/3) به طور معنی داری بیش از بهار (cfu/ml 102 ± 8/1) و زمستان (cfu/ml 102 ± 3/1) گزارش گردید. همین روند برای تراکم کلیفرم ولی با غلظت کمتر مشاهده شد. همچنین، غلظت باکتری در ایستگاه های محل اختلاط پساب مزارع با رودخانه نسبت به سایر ایستگاه ها بیشتر بود. آنالیز همبستگی نشان داد که غلظت اکسیژن محلول با میزان مواد جامد محلول و معلق، سختی آب، نیتروژن و فسفر آب همبستگی منفی نشان داده است. بررسی خودپالایی رودخانه نشان داد که افزایش غلظت اکسیژن محلول و کاهش میزان pH، EC، TDS و TSS در فاصله یک کیلومتری پیمایش رودخانه از آخرین مزرعه تایید کننده روند پالایش خودبخودی رودخانه بوده است. به طورکلی، با توجه به تاثیر پساب مزارع پرورش ماهی بر پارامترهای فیزیکو شیمیایی آب رودخانه و روند خودپالایی آن، فاصله 3 کیلومتر برای احداث مزارع بعدی (پنجم و ششم) در حاشیه رودخانه هومستان فریدونشهر پیشنهاد می گردد.