بررسی هیدرولوژی و هیدروبیولوژی خلیج فارس
( آبهای محدوده استان هرمزگان )
محمود ابراهیمی
با همکاری :
محمد صدیق مرتضوی ـ کیوان اجلالی ـ ناصر آقاجری ـ کاظم جوکار ـ غلامعلی اکبرزاده ـ فرشته سراجی ـ شیوا آقاجری
استان هرمزگان ـ بندر عباس
پژوهشکده اکولوژی خلیج فارس و دریای عمان
بخش اکولوژی
شماره ثبت
10316/84
وزارت جهاد کشاورزی
سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی
مؤسسه تحقیقات شیلات ایران ـ پژوهشکده اکولوژی خلیج فارس و دریای عمان
چکیده
به منظور شناخت شرایط محیطی و دستیابی به روند تغییرات فصلی عوامل زیستی و غیر زیستی آبهای استان هرمزگان در خلیج فارس در محدوده جغرافیایی 52 تا 62 درجه طول شرقی و 26 تا 27درجه عرض شمالی، تعداد 30 ایستگاه نمونه برداری تعیین و به صورت فصلی (بهار 80 تا تابستان 81) مورد بررسی قرار گرفتند. گشتهای دریایی و عملیات نمونه برداری با استفاده از شناور صیادی، تحقیقاتی فردوس 1 به انجام رسید. نتایج حاصل از بررسی توزیع عمودی عوامل غیر زیستی و روند تغییرات فصلی آنها نشان داد که بطور کلی شکست لایه حرارتی و یا ترموکلاین فصلی (Seasonal Thermocline) در بهار تشکیل شده و در تابستان تشدید می‌گردد اما در پاییز کاهش یافته و در زمستان از بیـن مـی‌رود. شکـست لایـه‌هـای شوری (Halocline) و دانسیته آب دریا (Picnocline) در طول سال وجود داشته و در بهار و تابستان بیشتر می‌شود، ضمن اینکه دانسیته آب دریا در لایه‌های فوقانی از دما و در لایه‌های تحتانی از شوری تبعیت می‌نماید. روند تغییرات فصلی هدایت الکتریکی در بهار، تابستان و پاییز از درجه حرارت و در زمستان از شوری تبعیت می‌نماید. مقدار اکـسیژن محلـول در طـول سال در لایه‌های عـمقـی حـدود 20-10 مـتری بیشتر از لایه‌های دیگری می‌باشد ضمن اینکه بیشترین دامنه تغیـیـرات عـمـودی آن (حدود ppm 5/4 کاهش ) در پاییز مشاهده می‌گردد. مقدار pH آب در طول سال از سطح به عمق نسبتاً کاهش یافته و بیشترین کاهش آن در پاییز همزمان با کاهش اکسیژن محلول بدست آمد. غلظت کلروفیل a در طول سال در اعـماق 40-10 متری بیشتر از سایر اعماق بوده به طوریکه حداکثر مقدار آن در نیمه اول سال تقریباً در لایـه‌هـای 40-20 مــتری و در نـیمـه دوم سـال 20-10 مـتری مـی‌بـاشد. مقدار مواد مغذی (Nutrients) در طول سال عموماً از سطح به عمق کاهش می‌یابند.
نتایج مربوط به توزیع افقی عوامل غیر زیستی در لایه‌های سطحی و تحتانی مناطق مورد بررسی نشان داد که مقدار شوری و دانسیته آب دریا در طول سال از شرق به غرب و از ساحل به دریا افزایش و مقدار درجه حرارت و pH ، نسبتاً کاهش می‌یابند ولی روند تغییرات افقی اکسیژن محلول، کلروفیل a و مواد مغذی از الگوی خاصی تبعیت ننموده بطوریکه مناطق مختلف نوسانات متفاوتی را نسبت به هم نشان می‌دهند.
در این بررسی 8 شاخه و 14 رده از پلانکتونهای جانوری و 74 جنس از پلانکتونهای گیاهی مورد شناسایی قرار گرفتند که از میان فیتوپلانکتونهای شناسایی شده، تعداد 51 جنس مربوط به دیاتومه‌ها، 17 جنس دینوفیسه‌ها، 4 جنس جلبکهای سبزـ آبی، یک جنس کریزوفیسه‌ها و یک جنس اگلنا فیسه‌ها می‌باشند. نتایج حاصل از بررسی روند تغییرات فیتو و زئوپلانکتونها از ساحل به دریا نشان داد که عموماً تراکم پلانکتونهای گیاهی از ساحل به دریا با افزایش عمق کاهش ولی تراکم پلانکتونهای جانوری افزایش می‌یابند، همچنین نتایج مربوط به روند تغییرات عمودی آنها نشان داد که بطور کلی تراکم پلانکتونهای جانوری در طول سال از سطح به عمق کاهش می‌یابند در صورتیکه تراکم پلانکتونهای گیاهی در لایه‌های عمقی حدوداً 20-10 متری بیشتر از اعماق دیگر می‌باشند. نتایج مربوط به روند تغییرات فصلی پلانکتونها نشان داد که پلانکتونهای گیاهی در فصول تابستان و زمستان و پلانکتونهای جانوری در بهار و پاییز از حداکثر تراکم برخوردار بوده‌اند، مضافاً اینکه افزایش یک گروه کاهش گروه دیگر را به دنبال داشته و بالعکس. روند تغییرات فصلی پلانکتونهای گیاهی و جانوری از شرق به غرب نشان داد که تراکم پلانکتونهای گیاهی از روند خاصی تبعیت ننموده بطوریکه تراکم آنها در مناطق مختلف متفاوت بوده در صورتیکه تراکم پلانکتونهای جانوری عموماً از شرق به غرب افزایش داشته‌اند.
در این بررسی تعداد 41 خانواده از پرتاران، 41 خانواده از شکم پایان 19 خانواده از دو کفه‌ایها، 11 راسته از سخت پوستان و 19 گروه از سایر بی مهره‌گان مورد شناسایی قرار گرفتند که از میان آنها پرتاران و سخت پوستان با بیشترین تراکم و کم‌تاران با کمترین تراکم وجود داشتند. نتایج مربوط به روند تغییرات ماکروبنتوزها از ساحل به دریا نشان داد که با افزایش عمق، تراکم آنها کاهش می‌یابد، ضمن اینکه تراکم آنها در مناطق ساحلی نسبت به مناطق دورتر از ساحل اختلاف معنی داری را نسبت به یکدیگر نشان می‌دهند (05/0 P<). نتایج مربوط به روند تغییرات ماکروبنتوزها از شرق به غرب نشان داد که تفاوت تراکم آنها بین ترانسکتها و فصول مختلف با یکدیگر معنی‌دار نمی‌باشند. روند تغییرات فصلی ماکروبنتوزها در کل منطقه مورد بررسی نشان داد که تراکم آنها در بهار و تابستان کمتر از پاییز و زمستان می‌باشد هر چند که از نظر آماری اختلاف معنی داری بین آنها به دست نیامد.