چکیده
خیارهای دریایی آبزیانی از رده خارپوستان هستند. این جانوران به زیرشاخه خارزیان (Echinozoa) تعلق دارند. بدنی چرم‌گون و در کف دریاها زندگی می‌کنند. نامگذاری این جانوران بخاطر شکل خیارمانندشان است. تا کنون بیش از 1500 گونه از آنها در آبهای دنیا شناسایی گردیده است. از اینها تنها تعداد معدودی در لیست غذایی و تجاری دنیا قرار دارند (Jiaxin Chen 2002). از دیدگاه اقتصادی خیارهای دریایی به چهارگروه; با ارزش اقتصادی بالا (High commercial value)، با ارزش اقتصادی (Commercial value)، با ارزش اقتصادی پایین (Low commercial value) و فاقد ارزش اقتصادی (No commercial value) تقسیم می گردند (FAO, 2008). قیمت یک کیلوگرم خیار دریایی بسته به گونه در بازارهای جهانی از نوسانات شدیدی برخوردار است. قیمت آن از 5 دلارالی 700 دلار در هر کیلوگرم در نوسان است. لذا این پروژه با هدف شناسایی و تعیین ذخایر قابل برداشت گونه های با ارزش اقتصادی تدوین گردیده است. در این مطالعه نوار ساحلی استان سیستان و بلوچستان از منتهی الیه شرقی ترین نقطه (گواتر) تا نوار مرزی این استان با استان هرمزگان (دماغه میدانی) به عنوان جامعه آماری در نظر گرفته شده است. به ازای هر 10 کیلومتر یک ترانسکت خطی عمود بر نوار ساحلی به عنوان واحد های نمونه برداری تعیین گردیده است. هر ترانسکت خطی نصب شده در نوارساحلی خود از 5 ترانسکت دایره ای با رادیوس 10 متر جهت دستیابی به داده های مورد نیاز در نظر گرفته شده است. در هر ترانسکت دایره ای تعداد مشاهدات (تعداد خیارهای دریایی)، نوع مشاهدات (گونه خیارهای دریایی)، عمق و درصد حلقه های حیات در بستر منطقه مورد بررسی و ثبت گردیده است. در حقیقت در این مطالعه از روش های دینامیک جمعیتی اختصاصی خیارهای دریایی (Partial Count) که یک روش معمول برای برآورد ذخایر گونه های خیار دریایی می باشد، استفاده گردیده است , (Williams, 2009) (King, 1995). مرکز هر ترانسکت دایره با استفاده از GPS از قبل مشخص گردیده و با لنگر اندازی در نقطه مذکور عملیات بررسی ترانسکت دایره ای اجرا می گردد. همانطور که اشاره گردید، مکان لنگر به عنوان"روش نمونه برداری" (Sampling Designed) و شعاع 10 متری حول لنگر به عنوان “واحد های نمونه برداری" (Sampling units) تعیین گردید. در مطالعه حاضر شناسایی گونه های خیار دریایی با استفاده از روش ریخت شناسی و استخراج استخوانچه های پوستی به کمک روش های هضمی انجام گردیده که طی آن 20 گونه مختلف از خیارهای دریایی در ترانسکت های مطالعاتی مشاهده و ثبت گردیده است. از این تعداد 12 گونه متعلق به خانواده HOLOTHURIDA، 3 گونه متعلق به خانواده STICHOPUTIDAE، یک گونه متعلق به خانواده COCOMORIDAE و 2 گونه ناشناس می باشد. در مجموع از 42 ترانسکتی که در طول نوار ساحلی جهت تهیه داده های مورد نیاز نصب گردیده بود، تعداد 24 عدد از از کل ترانسکت ها مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است. ترانسکت های 23 الی 29 به تعداد 7 عدد در غرب خلیج چابهار (اسکله دریابندر - تنگ)، ترانسکت 6 الی 12 به تعداد 7 عدد در شرق خلیج چابهار ( از منطقه صیادی رمین - دماغه پسابندر) و از ترانسکت های 13 الی 22 به تعداد 10 عدد در خلیج چابهار تا منطقه دریابزرگ مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است. نتایج بررسی روزانه ترانسکت ها نشان دادکه تراکم عددی خیارن دریایی در مناطق شرقی خلیج چابهار(پسابندر - لیپار) 700.000 عدد، مناطق غربی خلیج چابهار ( ایران بندر – تنگ) 560.000 و منطقه میانی ویا خلیج چابهار ( از دماغه کنارک الی رمین) 180.000 عدد برآورد گردیده است که در گزارش حاضر به تفکیک ترانسکت های مطالعاتی در بخش نتایج ثبت گردیده است. با توجه به تعداد گونه های شناسایی شده در این مطالعه، باید اشاره نمود که تنها دو گونه تجاری قابل برداشت در ترانسکت های بررسی شده مشخص گردیده است. گونه غالب از بین این دو گونه ، گونه Holothuria leucospilota از خانواده Holothuridae با میانگین طولی 47 سانتی متر و میانگین وزنی 300 گرم وگونه دوم Stichopus varigatus از خانواده Stichoputidae (خیارهای دریایی این خانواده تنها در ترانسکت های مطالعاتی خلیج چابهار مشاهده گردیده) با میانگین طولی 45 سانتی متر و میانگین وزنی 850 گرم بود. تعداد مشاهدات در کل ترانسکت ها165 عددثبت گردید. ارزیابی تعداد کل خیار های دریایی در سه منطقه مورد بررسی 1.440.000 عدد برآورد گردید. 79.39% از کل خیارهای ارزیابی شده مربوط به گونه Holothuria leucospilota ، 5.45 % متعلق به خانواده Stichopus varigatus و 15.15 % متعلق به سایر گونه ها می باشد. متوسط وزن خیارهای دریایی گونه Holothuria leucospilota، Stichopus varigatus و Other species به ترتیب عبارتند از: 300، 850 و 200 گرم به ازای هر خیار دریایی.