چکیده
به منظور بررسی اثر جایگزینی کنجاله سویا توسط کنجاله کنجد بر کارایی رشد، ترکیب بیوشیمیایی لاشه، بازده تغذیه، قابلیت هضم و فعالیت آنزیم‌های گوارشی و ساختار بافت روده ماهیان کپور معمولی (Cyprinus carpio) جوان تحقیقی به مدت 90 روز طراحی شد. در سطوح 0، 25، 50، 75 و 100 درصد کنجاله سویا با کنجاله کنجد در جیره‌های غذایی با سطح پروتئین (30 درصد) و چربی (8 درصد) یکسان جایگزین شد. ماهیان کپور معمولی جوان با وزن اولیه 06/0±09/83 گرم با تراکم 30 عدد به طور تصادفی در 15 تانک 300 لیتری توزیع شدند. در مطالعه حاضر میزان بقاي ماهیان از 95 تا 100 درصد متغیر بود و تحت‌تأثیر منبع پروتئین جایگزین قرار نگرفت. وزن نهایی، درصد وزن‌گيري، نرخ رشد ويژه، شاخص احشایی، ضریب چربی احشایی، شاخص کبدی، شاخص طحال، ضریب چاقی و شاخص طول نسبی روده، ترکیبات بیوشیمیایی کل بدن و فیله به جز میزان پروتئین فیله و میزان اسیدهای آمینه ضروری آرژنين، ترئونين، هيستيدين، ايزولوسين، لوسين، فنيل‌آلانين، والين و متیونین لاشه در سطح 100 درصد جايگزيني با تيمار شاهد بر پایه کنجاله سویا اختلاف معنی‌دار نشان نداد. میزان اسیدآمینه لیزین لاشه ماهیان در تیمار بر پایه کنجاله سویا بالاتر از تیمارهای حاوی کنجاله کنجد بود. ميزان غذاگيري، ضریب تبدیل غذا و ضريب بازده پروتئين، بازده تثبیت کلسیم و فسفر، بازده تثبیت نیتروژن و هدرروی نیتروژن به جز تیمار 2، هدرروی فسفر به جز تیمارهای 2 و 3، در تيمارهاي حاوی کنجاله کنجد با تيمار شاهد بر پایه کنجاله سویا اختلاف معنی‌دار نشان نداد. بازده تثبیت چربی از تیمار 2 به طور معنی دار با افزایش کنجاله کنجد افزایش یافت. بازده تثبيت اسیدهای¬آمینه ضروری آرژنين، هيستيدين، ليزين، متيونين و ترئونین در تيمار شاهد از تيمارهاي حاوی پودر کنجاله کنجد كمتر بود. بازده تثبيت اسیدهای آمینه غیرضروری آسپارتيك اسيد، گلوتاميك اسيد، سرين، پرولین و سیستئین در تيمار شاهد از تيمارهاي حاوی پودر کنجاله کنجد كمتر بود. هضم‌پذیری ظاهري ماده خشک، پروتئين، چربی و فسفر جيره-های حاوی پودر کنجاله کنجد با تيمار بر پایه سطح کنجاله سویا اختلاف معنی‌دار نشان نداد. کمترین میزان فعالیت تریپسین و کیموتریپسین در تیمار با بالاترین سطح کنجاله سویا (350 گرم در کیلوگرم) مشاهده شد. فعالیت آنزیم لیپاز، آلفا-آمیلاز و فسفاتاز قلیایی در بخش ابتدایی روده ماهی کپور با افزایش سطح کنجاله کنجد افزایش یافت. ارتفاع پرز به جز تیمار 4 در سایر تیمارها اختلاف معنی دار مشاهده نشد. عرض پرز در تیمار 2 و 3 به طور معنی¬دار کمتر از تیمار شاهد بود. عرض کل لایه عضلانی در تیمار 4 به طور معنی دار بیشتر از سایر تیمارها بود. درصد گلبول¬های قرمز، هماتوکریت، میانگین حجم سلولی، میانگین هموگلبولین سلولی و میانگین غلظت هموگلبولین سلولی و فاکتورهای سرمی از جمله آلبومین، گلبولین، پروتئین کل، گلوکز، تری-گلیسرید، لیپوپروتئین با چگالی بالا، لیپوپروتئین با چگالی کم، کراتینین، فسفر، کلسیم، آسپارتات آمینوترانسفراز، فسفاتاز قلیایی، لاکتات دهیدروژناز، لیزوزیم سرمی و طحال بین تیمارهای حاوی کنجاله کنجد با تیمار بر پایه کنجاله سویا اختلاف معنی¬دار نشان نداد. با توجه به نتایج میزان تثبیت مواد مغذی و معدنی در لاشه و در نهایت کارایی رشد در طول مدت 90 روز مطالعه حاکی از آن است که ترکیب دو منبع پروتئین گیاهی در جیره غذایی ماهی کپور معمولی (C. carpio) تا سطح 50 تا 70 درصد جایگزینی سبب بهبود کارایی در این گونه می‌شود. همچنین تا سطح 100 درصد جایگزینی کاهش 10/35 درصد هزینه ساخت جیره غذایی، بدون افزایش بارآلی و هدرروی مواد مغذی در اکوسیستم آبی مشاهده شد. با توجه به نتایج کارایی رشد، بازده مواد مغذی و شاخص سود اقتصادی، شاخص های فیزیولوژیکی و سلامتی، تا 350 گرم بر کیلوگرم خوراک، سطح بهینه کنجاله کنجد در جیره فرموله شده کپور معمولی می باشد.