مقدمه
درپرورش آبزیان درقفس، مثل سایر سیستم‌های پرورش آبزیان، مواد زاید تولید می‌‌شود، اما، به‌غیر از‌این، فضایی را در محیط آبی اشغال می‌‌کند که می‌تواند باعث قطع دسترسی به نقاط دیگر محیط آبی، بروز مشکل در عبور کشتی‌ها وقایق‌ها و کاهش زیبایی منظر محیط آبی شود. همچنین ممکن است در اثر انتقال ماهی‌های بیمار به قفس، عوامل بیماری‌زا و انگل‌ها وارد محیط آبی شوند و سایر آبزیان وحشی را دچار بیماری کنند.
مواد زاید حاصل از پرورش متراکم درقفس (غذای مصرف نشده ، مدفوع)، با ورود به محیط آبی باعث تغییر کیفیت آب آن می‌‌شوند.
با استقرار قفس در منبع آبی، ممکن است تضادهایی میان پرورش‌دهندگان و سایر استفاده‌کنندگان از منبع آبی مثل ماهیگیران، گردشگران، کشاورزان به وجود آید و روی تولید ماهی در قفس اثر منفی بگذارد. برای کاهش تضادها بهتراست از نیروهای بومی برای مزارع قفس استفاده شود.
ازنقطه‌نظر پرورش‌دهندگان آبزیان درقفس، آسیب‌پذیری سیستم‌های پرورش در روی آب، بیشتر ازسیستم‌های روی خشکی است. ممکن است محیط آبی توسط سایر استفاده‌کنندگان آلوده شود و برای پرورش‌دهندگان مشکلاتی را به‌وجود آورد. همچنین قفس و پن نسبت به سایر سیستم‌های پرورشی، در‌برابر صدمات ناشی از طوفان حساس‌تر هستند.علاوه براین قفس، در برابر سرقت و خرابکاری بسیار آسیب‌پذیر است.
کنترل بيماري‌هاي ماهي
آگاهي از سلامتي ماهي‌هاي پرورشي مهم است ولي پرورش‌دهندگان بايستي بدانند که چه موقع ماهي‌ها سالم هستند و رشد خوبي دارند و يک ماهي سالم چه ويژگي‌هايي دارد. نخستين علامت براي تشخيص سلامت ماهي‌ها، تغييرات در رفتار و شنا کردن آن‌ها است و بهترين زمان براي اين کار در هنگام غذادهي است. موارد بيماري ديده شده بايستي در جدول 1 آورده شود.
اگر مسئله مشکوکي ديده شد بايد از ماهي‌ها نمونه‌گيري کرد و به آزمايشگاه‌هاي دامپزشکي فرستاد. هر‌گونه تغيير در ظاهر (ستون فقرات تغيير شکل يافته)، پوست، رنگ، وجود زخم، جوش، لکه، ورم و موکوس اضافي، چشم، برآمدگي چشم‌ها، تيرگي عدسي‌ها، باله‌ها و دم‌خوردگي، همگي علامت بيماري هستند.
برداشت و دفع ماهي‌هاي مرده
به‌غير از شيوع بيماري، معمولاً تلفات بدون علت هم در مزارع ماهي اتفاق مي‌‌افتد. جمع‌آوري ماهي‌هاي مرده مي‌‌تواند در جلوگيري از سرايت بيماري کمک کند. تعدادي از ماهي‌هاي مرده در کف قفس جمع مي‌‌شوند. بنابراين بايستي هم ماهي‌هاي مرده شناور و هم با بالا کشيدن تور، ماهي‌هاي مرده کف قفس را نيز روزانه جمع کرد. ثبت تعداد ماهي‌هاي مرده اهميت دارد؛ زيرا تغيير در تعداد تلفات مي‌‌تواند در اطلاع از شروع و شيوع بيماري کمک کند. تعداد تلفات روزانه هر قفس در جدول 1 درج مي‌‌شود.
ماهي‌هاي تلف شده را بايد از قفس‌ها دور و در کنار ساحل دفن کرد و اگر مشکوک به بيماري هستند، آن‌ها را در يک گودال ريخته و روي آن‌ها را با آهک بپوشانيد. از پت کردن ماهي‌هاي مرده به داخل آب خوداري شود چون باعث جلب جانوران شکارچي به سمت قفس و شيوع بيماري در ميان ماهي‌هاي وحشي مي‌‌شود و ماهي‌هاي وحشي مي‌توانند بيماري را به ماهي‌هاي پرورشي منتقل کنند، تجهيزاتي که براي جمع‌آوري و جا‌به‌جايي ماهي‌هاي مرده استفاده مي‌‌شوند، بايستي پس از استفاده، ضدعفوني شوند.
تعمير ونگهداري قفس ماهي
صرف نظر از صدماتي که طوفان، جانوران شکارچي، اشياي شناور روي آب، کشتيراني، دزدان و خرابکاران به قفس مي‌‌زنند، هريک از اجزاي قفس يک عمر مفيد محدود دارند و سرانجام فرسوده مي‌‌شوند. بنابراين قفس، تور و مهارها را بايستي به‌طور دوره‌اي، ازلحاظ وجود علامت‌هاي صدمه‌ديدگي، فرسودگي و پارگي بازرسي و درصورت نياز، تعمير و تعويض کرد. تورهاي قفس را مي‌‌توان در هنگام تميز کردن برسي کرد. اگر آب تميز باشد، مي‌‌توان از روي قايق يا راهروهاي قفس آن‌ها را باز ديد کرد.
پارگي‌هاي کوچک را مي‌‌توان با نخ‌هاي ابريشمي، در محل، ترميم کرد، اما اگر صدمه‌ديدگي زياد باشد بايد کيسه تور را تعويض يا در ساحل تعمير کرد. در بيشتر محل‌ها، بويژه محيط‌هاي دريايي، کيسه‌هاي توري دچار گرفتگي مي‌‌شوند و بايستي تميز شوند. گرفتگي تور با جلبک، بيشتر در 2 متر بالايي تور ايجاد مي‌‌شود که با يک برس دسته‌بلند براحتي مي‌‌توان کيسه راتميز کرد.
براي جلوگيري از گرفتگي چشمه‌ها و تعويض آب بهتر در قفس، بهتر است همراه با افزايش وزن ماهي‌ها، کيسه توري را با کيسه توري چشمه بزرگتر تعويض کرد. اندازه چشمه مناسب کيسه توري، براي ماهي‌هاي قزل آلا، در وزن‌هاي مختلف، در جدول 8 آمده است.
در روش شيمياي، کيسه توري را در محلول‌هاي ويژه ضد‌گرفتگي تور قرار مي‌‌دهند و سپس آن‌ها را در‌آورده و مي‌‌شورند و بعد خشک مي‌‌کنند. در ايران، تورها را در محلول قير و بنزين مي‌‌خوابانند و وقتي اين محلول جذب الياف تور شد، آن را از محلول خارج مي‌‌کنند و پس از شست‌و‌شو خشک مي‌‌کنند. در روش شيميايي با استفاده از پمپ‌هاي فشار قوي، آب را با شدت به تور مي‌‌پاشند تا مواد چسبيده به آن جدا شود. امروزه از روش‌هاي شيميايي بسيار استفاده نمي‌شود که علت آن، عمدتاً هزينه بالا و ترس از اثرات مواد شيميايي بر روي ماهي‌هاي نگهداري شده است. ارزانترين و راحت‌ترين روش، استفاده از برس است ولي بايستي توجه کرد که استفاده زياد از برس باعث ساييدگي تور مي‌‌شود. مهارهاي قفس نيز بايستي با غواصي کردن در زير آب باز ديد شوند. بويژه پس از طوفان‌ها و در صورت نياز، تعمير يا تعويض کرد.
منابع :
1. آذري، عبد الحمي‌د 1374، بررسي مقايسه‌اي امکان پرورش آزاد ماهيان در قفس‌هاي شناور آب‌هاي لب شور وشيرين، پايان نامه براي دريافت درجه کارشناسي ارشد شيلات از دانشگاه تهران .
2. بشارت، ابوالقاسم و همکاران 1377، جزوه آموزشي پرورش ماهيان سردابي تکمي‌لي، معاونت تکثير و پرورش آبزيان شيلات‌ايران .
3. دستور العمل فني- اجرايي پرورش ماهي در محيط‌هاي محصور، پرورش ماهي در قفس 1374، معاونت تکثير و پرورش آبزيان شيلات‌ايران .
4. Beveridge M. C. M. 1986 .Cage Aquacuiture .2 nd ed . fishing News BOOK.