مقدمه
یکی از محاسن پرورش در قفس این است که در محیط‌های آبی موجود به‌کار رفته میشود و نیازی نیست که پرورش‌دهندگان، زمین یا آب جاری داشته باشند، بنابراین میزان سرمایه‌گذاری اولیه بسیار پایین می‌‌آید - درکشورهایی که محدودیت زمین دارند (مثل ژاپن) استفاده ازقفس نتایج موفقیت آمیزی داشته است- البته باید توجه شود که چون در مزارع قفس، برخلاف استخرها و مخازن به‌طور مستقیم از ذخایر آبزی استفاده میشود، تاثیری مهمی روی محیط‌های آبی می‌‌گذارد.
درپرورش آبزیان درقفس، مثل سایر سیستم‌های پرورش آبزیان، مواد زاید تولید میشود، اما، به‌غیر از‌این، فضایی را در محیط آبی اشغال می‌‌کند که می‌تواند باعث قطع دسترسی به نقاط دیگر محیط آبی، بروز مشکل در عبور کشتی‌ها وقایق‌ها و کاهش زیبایی منظر محیط آبی شود. همچنین ممکن است در اثر انتقال ماهی‌های بیمار به قفس، عوامل بیماری‌زا و انگل‌ها وارد محیط آبی شوند و سایر آبزیان وحشی را دچار بیماری کنند.
مواد زاید حاصل از پرورش متراکم درقفس (غذای مصرف نشده ، مدفوع)، با ورود به محیط آبی باعث تغییر کیفیت آب آن می‌‌شوند.
غذا و غذادهي ماهيان پرورشي
در پرورش متراکم ماهي در قفس، تغذيه ماهي‌ها منحصراً متکي به غذاي دستي است که توسط پرورش‌دهنده به ماهي‌ها داده ميشود. بنابراين غذاي ماهي بايستي سرشار از نيازهاي غذايي ماهي و با کيفيت بالا باشد.
غذاهاي مورد استفاده در قفس يا به صورت آماده غذاي (کنسانتره) يا دست‌ساز است. اين غذاها يا به صورت خشک هستند يا تر – البته، به خاطر آلودگي ناشي از غذاهاي تر، بهتراست از غذاهاي خشک استفاده شود. غذاهاي دست‌ساز توسط پرورش‌دهندگان از مواد قابل دسترس محلي تهيه ميشود و معمولاً ارزانتر از غذاهاي کنسانتره افشرده آماده است ولي ميزان خاکه آن‌ها بالا است و سريعاً از دسترس ماهي خارج مي‌‌شوند. غذاهاي کنسانتره آماده، خاکه کمتري دارند و به خاطر عمل‌آوري‌هاي انجام شده در کارخانه، مقداري شناوري دارند و در آب پايدار‌ترند و اين موضوع باعث ميشود که ميزان پرت هدر رفتن اين غذا در قفس کمتر شود.
به خاطر‌اينکه پرورش‌دهندگان ماهي در قفس نمي‌‌توانند غذاي مصرفي خود را روزانه يا هفتگي تامين کنند لذا به ناچار غذاي مصرفي يک يا چند ماه خود را يک جا خريداري مي‌‌کنند و بنابراين، نياز به انبار براي نگهداري غذا دارند.
دما و رطوبت روي کيفيت غذاي انبار شده تاثير مي‌‌گذارد و فساد آن‌ها را تسريع مي‌‌کند. حشرات و جوندگان نه تنها غذا را مصرف مي‌‌کنند بلکه آن‌ها را نيز آلوده مي‌‌کنند. بنابراين، در هنگام انبارکردن غذا بايستي به اين نکات توجه کرد:
- غذا پيش از انبار کردن بازرسي شود و براي جلوگيري از آلودگي ساير غذا، غذاهاي آلوده دور ريخته يا ضدعفوني شوند.
- غذاها را در کيسه ريخته و نگهداري کنند و کيسه‌ها را بالاتر از سطح زمين و روي سکوهاي چوبي قرار دهند.
- تهويه هوا در انبار بايستي حداکثر و دما تا حد امکان، پايين نگهداشته شود. در مناطق گرمسير، از ورق‌هاي گالوانيزه در ساخت انبار استفاده نگردد.
- براي کنترل جوندگان، از تله استفاده شود و هرگز، سم در انبار به‌کار گرفته نشود.
- غذاهاي انبار شده بايستي به‌طور مرتب بازرسي شوند و هرگونه تغيير رنگ و بافت کلوخه شدن و بوي نا و ترشيدگي که ديده شود، نشانه فاسد شدن است.
- به تاريخ مصرف غذاها که روي کيسه‌هاي آن‌ها درج شده توجه شود و از مصرف غذاهاي تاريخ مصرف گذشته خوداري شود.
از غذادهي در هنگام سرما يا گرماي شديد و هنگام طوفان خودداري شود، زيرا که ماهي‌ها در‌اين مواقع اشتهاي مناسب ندارند و غذاي داده شده، پرت ميشود. ماهي‌هاي قفس را بايستي به زمان‌هاي مشخص غذادهي عادت داد و تنها در آن زمان‌ها به آنان غذا داد، زيرا آمادگي و اشتهاي لازم را دارند. براي ماهي‌هاي در سنين مختلف غذاهايي با اندازه‌هاي مختلف تهيه شده و اين غذاها متناسب با اندازه دهان ماهي‌ها است، لذا بايد توجه شود که از اندازه غذاهاي متناسب با سن ماهي استفاده شود، در غير اين‌صورت غذاي داده شده خورده نمي‌‌شود و پرت ميشود. همچنين به لحاظ اينکه ماهي قزل‌آلا بايستي غذا را ببيند تا بخورد، از دادن غذا در مواقع تاريکي يا با کدورت آب خودداري شود. در مزارع کوچک قفس، غذادهي با دست انجام ميشود (چون ارزانتر و راحت‌تر است). غذاهاي مکمل و غذاهاي تر نيز معمولاً با دست داده ميشود. مزيت عمده اين روش غذادهي اين است که مي‌‌توان ميزان غذادهي را با ميزان اشتهاي ماهي‌ها تنظيم کرد. همچنين براحتي مي‌‌توان از وضعيت سلامتي ماهي‌هاي درون قفس مطلع شد زيرا ماهي‌هاي مريض و شوک زده اشتهايشان را از دست مي‌‌دهند.
در سال‌هاي اخير به‌خاطر صرفه‌جويي در نيروي کار، در مزارع بزرگ قفس در خارج از کشور، از غذاده‌هاي مکانيکي (Mechanical feeder) استفاده کرده‌اند. دو نوع عمده غذاده وجود دارد: غذا ده تقاضايي (Demand feeder) و غذا ده خودکار (Automatic feeder). غذاده‌هايي که در قفس استفاده ميشود مشابه همان طرح‌هايي است که در مزارع روي خشکي استفاده مي‌‌شوند. غذاده‌ها را معمولاً در وسط قفس قرار مي‌‌دهند. در نوع تقاضايي يا پاندولي (شکل19) پاندولي دارد که تا درون قفس ادامه دارد و سر ديگر آن به يک صفحه متصل است و وقتي ماهي‌ها اشتها داشته باشند با تکان دادن پاندول، مقداري غذا از مخزن آن به درون قفس مي‌‌ريزد و ماهي‌ها آن را مصرف مي‌‌کنند. در نوع خودکار، ميزان جيره غذا توسط پرورش‌دهنده تعيين ميشود و اين جيره غذايي توسط دستگاه غذاده و در زمان تعيين شده توسط پرورش‌دهنده، به داخل قفس ريخته ميشود. در قفس‌هاي بزرگ غذا ده‌ها، غذا را توسط هواي فشرده به داخل قفس پرت مي‌‌کنند. اين غذاده‌ها و لوازم جانبي آن‌ها، روي قايق يا سکوهاي شناور قرار مي‌‌گيرند.
الف- سرپوش، ب- مخزن پلاستيکي 19ليتري، ج- پيچ و مهره برنجي، د- مخزن غذا، ه- قيف پلاستيکي، و- مهره‌هاي برنجي، ز- ميله افقي برنجي، ح- حلقه راهنماي گردان، ط- صفحه مشبک، ي- تيرکهاي نگهدارنده غذاده از جنس pvc ، ک- ميله عمودي برنجي (پاندول)
مقدار، نوع غذا، اندازه و دفعات غذادهي در جدول2 (غذادهي) درج شده است. لازم به ياد‌آوري است که براي مديريت و برنامه‌ريزي غذا دهي، بايستي روزانه مقدار، نوع و دفعات غذادهي را در جدول شماره 3 درج نمود.
منابع :
1. آذري، عبد الحمي‌د 1374، بررسي مقايسه‌اي امکان پرورش آزاد ماهيان در قفس‌هاي شناور آبهاي لب شور وشيرين، پايان نامه براي دريافت درجه کارشناسي ارشد شيلات از دانشگاه تهران .
2. بشارت، ابوالقاسم و همکاران 1377، جزوه آموزشي پرورش ماهيان سردابي تکمي‌لي، معاونت تکثير و پرورش آبزيان شيلات‌ايران .
3. دستور العمل فني- اجرايي پرورش ماهي در محيط‌هاي محصور، پرورش ماهي در قفس 1374، معاونت تکثير و پرورش آبزيان شيلات‌ايران .
4. Beveridge M. C. M. 1986 .Cage Aquacuiture .2 nd ed . fishing News BOOK.