مصرف ماهی تیلاپیا و سلامت قلب و عروق

مصرف ماهی تیلاپیا و سلامت قلب و عروق
فرهاد رجبی پور، نسرین مشائی. مرکز تحقیقات ملی آبزیان آبهای شور
مقدمه
تیلاپیاها در جایگاه دومین ماهی پرورشی جهان قرار داشته و از 140 کشور پرورش دهنده می توان کشورهای قاره های مختلف اروپا (مانند انگلستان، هلند، سوئیس، ایتالیا، آلمان، لهستان)، امریکا (ازجمله کانادا، ایالات متحده، برزیل، مکزیک، کوبا) را در کنار اغلب کشورهای افریقایی و آسیایی ازجله همسایگان ایران نام برد. آمار تولید در جزایر استرالیا محدود اما رو به افزایش بوده است. چین بزرگترین تولید کننده و ایالات متحده امریکا بزرگترین وارد کننده و مصرف کننده تیلاپیا، به موازات تولید در این کشور است (FAO, 2014). تیلاپیا ماهی گرمابی است و به دلیل اقلیم سرد برخی کشورها مانند کشورهای اروپایی، کانادا، روسیه، ترکیه، ... هزینه های زیاد انرژی و سوخت در فصل طولانی سرما، عامل محدود کننده توسعه تولید بوده و بخش عمده تقاضای آنها از طریق واردات تأمین می شود. هرچند در همین شرایط هم طبق گزارشات فائو آمار تولید تیلاپیا در این کشورها سالانه روبه افزایش می رود.
کشورهای آسیایی اكثر توليدات خود را به امريكا صادر مي‌كنند. گزارشات فصلی درمورد بازار جهانی مصرف تیلاپیا (Globefish Reports) در جهان نشان می دهد که در اروپا واردات از مقصد، براساس قیمت و کیفیت مناسب بطور فصلی نوسان دارد. ایالات متحده امریکا سالانه حدود 20 هزار تن تولید تیلاپیا دارد و مابقی تقاضای بازار (تا حدود 200 هزار تن فیله معادل بیش از 600 هزار تن ماهی تیلاپیای کامل) را از طریق واردات تأمین می نماید (Fitzsimmons, 2016; GLOBEFISH - Analysis and information on world fish trade, 10/07/2017, www.fao.org/in-action/globefish/market-reports/tilapia/en/).
در کشور ما تیلاپیا بصورت فیله منجمد وارد می شود و از بازارپسندی مطلوبی برخوردار است. طبق آمار فائو در سال 2015 بیش از 9000 تن و در سال 2016 بیش از 16400 تن فیله منجمد وارد کشور شده که معادل خروج ده ها میلیون دلار ارز از کشور است. در گزارش سازمان خوار و بار جهانی فائو در سال 2014 تصریح شده که ایران پتانسیل مناسبی برای تولید ماهی تیلاپیا دارد اما به این صنعت ورود پیدا نکرده است. همچنین ذکر شده ایران بازار بالقوه خوبی برای صادرات فیله تیلاپیای چینی است و واردات آن به ایران نسبت به سال 2013 به مقدار 171درصد افزایش داشته است. در گزارش سپتامبر 2015 فائو نام ایران در کنار سه کشور دیگر (امریکا، مکزیک و فلسطین اشغالی) به عنوان کشورهایی که واردات تیلاپیا را بشدت توسعه داده اند ذکر شده است. در گزارش فائو 2016 ذکر شده صادرات تیلاپیا به ایران 64% در نیمه اول سال 2016 نسبت به مدت مشابه سال قبل آن افزایش یافته است.
پژوهش های ماهی تیلاپیا در کشور به منظور معرفی این ماهی به صنعت آبزی پروری مناطق مرکزی کشور، از سال 1387 در مرکز تحقیقات ملی آبزیان آبهای شور واقع در حومه شهرستان بافق یزد آغاز شده است (رجبی پور، 1391).

ترکیبات غذایی و ارزش مصرف ماهیان
ماهی منبع تأمین پروتیین ها، اسیدهای چرب غیر اشباع، آمینواسید های ضروری و مواد معدنی است (Mehboob et al., 2003). میانگین سرانه مصرف آبزیان در کشور ما بیش از 9 کیلوگرم گزارش شده که با مقدار مطلوب آن در کشورهای پیشرفته که تا 25 کیلوگرم نیز می رسد فاصله زیادی دارد (FAO, 2016 & 2014). چنانچه مصرف سرانه برای مناطق مختلف کشور مورد توجه قرار گیرد، این مقدار برای مناطق غیرساحلی بازهم کمتر خواهد بود. ترویج فرهنگ مصرف آبزیان و ارائه محصولات مناسب و با کیفیت و بازارپسند از راهکارهای مهم بهبود سرانه مصرف است. افزایش تنوع گونه ای و محصولات شیلاتی بر افزایش مصرف سرانه آبزیان تأثیر مطلوبی دارد.
ماهیان غذای خوبی برای انسان محسوب می شوند زیرا منبع عمده بسیاری از اجزاء غذایی بوده چربی کم و پروتئین زیاد دارند و منبع اسیدهای چرب غیراشباع هستند. مصرف آبزیان خطر اختلالات قلبی و عروقی را کاهش می دهد (Petcini et al., 2018; Nordøy, 2001).
چربی ها در ماهي با چربی حيوانات و گياهان اختلاف دارند. چربی گياهان و حيوانات به‌ندرت داراي اسيدچرب با بيشتر از 18 كربن هستند درصورتي كه در ماهي بيشتر از یک سوم اسيدهاي چرب داراي 20 و 22 كربن مي باشند. اسیدهای چرب بلند زنجیره نقش مهمی در غشاهای سلولی، سیستم عصبی، عملکرد شبکیه بویژه در دوره جنینی دارند (Amate et al., 2001). همچنین اسيدهاي چرب روغن ماهي در مقايسه باگياهان و حيوانات اتصال مضاعف بيشتري دارند (رضوی شیرازی، 1380). در ماهی ها اسیدهای چرب غیراشباع بسته به محل ω (امگا) اولین اتصال دوگانه انتهای متیله چرخه هیدروکربنی (n)، ω9یا n9 (اولئیک)، ω7یا n7 (پالمیتولئیک)، ω6یا n6 (لینولئیک) و ω3یا n3 (لینولنیک) خوانده می‌شوند (Kinsella et al., 1978). ازآنجاکه بدن جانوران قادر نیست اسیدهای چرب ω3 و ω6 را خودبخود سنتزکند، این اسیدهای چرب ضروری بوده و باید از طریق غذا تأمین شوند. اسیدهای چرب غیراشباعی پلی Poly Unsaturated Fatty Acid, PUFA غالب در بافت های ماهیان و میگوها به سری لینولنیک ها (ω3) تعلق دارند (Tacon, 1987).

ارزش غذایی ماهی تیلاپیا
پرورش دهندگان می توانند ترکیب چربی ماهیان را از یک ماه قبل از برداشت تغییر دهند. عوامل مختلفی بر میزان ترکیب اسیدچرب ماهیان مختلف تأثیر می گذارند و بیشتر اختلافات حاصل عوامل تغذیه‌ای هستند. شرایط پرورش، تغذیه و فیزیولوژی ماهی تأثیر مشخصی بر رشد، ترکیب بافت، اسیدهای چرب و میزانn3 بافت عضله دارد (Aras et al., 2003; Kinsella et al., 1978). بدین ترتیب در تیلاپیا همانند دیگر آبزیان پرورشی با استفاده از جیره غذایی مناسب می توان به ترکیب مطلوب محصول دست یافت. بدیهی است استفاده از خوراک نامرغوب و غیراستاندارد برای تولید پروتئین حیوانی منجربه تولید محصول باکیفیت نمی شود. باید توجه داشت که مقدار و نحوه مصرف افراد و جوامع بر میزان و جذب ترکیبات مختلف موجود در گوشت تاثیر مستقم دارد. ضمناً بدیهی است هیچ محصول غذایی به تنهایی از نظر همه ترکیبات غذایی بالانس نیست.
ترکیب مواد غذایی تشکیل دهنده گوشت ماهی تیلاپیا در مقایسه با گاو و مرغ در جدول 1 آمده است (Mjoun et al., 2010).

جدول 1. مقایسه ترکیب مواد غذایی تشکیل دهنده گوشت ماهی تیلاپیا، گاو و مرغ
(برگرفته از United States Department of Agriculture, Agricultural Research Service, ARS, 2009)

تیلاپیا گاو مرغ ماده مغذی در 100 گرم گوشت خام
96 215 114 انرژی (کیلوکالری)
20.1 18.6 21.2 پروتئین (گرم)
1.7 15 2.59 چربیکل (گرم)
مواد معدنی (میلیگرم)
10 15 5 Ca
170 171 210 p
27 18 26 Mg
302 295 370 k
52 66 116 Na
41.5 15.8 32.0 Se
0.33 4.48 0.58 Zn
0.56 2.09 0.37 Fe

تیلاپیا گاو مرغ ماده مغذی در 100 گرم گوشت خام
ویتامین ها (میلیگرم)
0.04 0.04 0.06 تیامین(میلیگرم)
3.9 4.65 10.43 نیاسین (میلیگرم)
1.58 2.17 0.2 میکروگرم (B12)
اسیدهای چرب (گرم)
0.77 5.87 0.57 اسیدهای چرب اشباع
0.65 6.55 0.76 اسیدهای چرب تک غیراشباعی
0.48 0.43 0.4 اسیدهای چرب چندغیراشباعی
0.007 0 0.002 EPA
0.057 0 0.004 DPA
0.113 0 0.003 DHA
50 68 64 کلسترول کل (میلیگرم)

نسبت n3/n6 در گوشت ماهی تیلاپیا در محدوده مطلوب قرار دارد. در 28 گرم گوشت ماهی تیلاپیا امگا 3 به مقدار 61.6 میلیگرم و امگا6به مقدار 58.8 میلیگرم وجود دارد (nutritiondata.self.com/). طبق گزارش سازمان غذا و داروی امریکا، میزان امگا 3 (EPA & DHA) درهر4اونس ماهی تیلاپیا پخته شده 150 میلیگرم و در همین مقدار میگوی پخته شده 100 میلیگرم است
((www.nal.usda.gov/fnic/foodcomp/search/.
یکی دیگر از جنبه های ارزش غذایی ماهی تیلاپیا، دارا بودن ترکیبات کاروتنوئیدی (carotenoids) است. اساساً ماهیان قادر به سنتز کارتنوئیدها نیستند و این ترکیبات باید از طریق تغذیه تأمین و در شرایط پرورش بطور مصنوعی به خوراک ماهیان پرورشی اضافه شوند. مطالعات اخیر نشان داده که گونه تیلاپیای نیل (Oreochromis niloticus) علاوه بر نقش مهمی که در تأمین پروتئین حیوانی و چربی مورد نیاز انسان دارد، منبعی غنی از ذخیره کارتنوئیدها است که ترکیب مهمی برای تأمین سلامت انسان است. مقدار کل این رنگدانه در ماهی تیلاپیای گونه نیل بین 0.216 میکروگرم برگرم وزن مرطوب در بافت ماهیچه تا 0.945 میکروگرم برگرم وزن مرطوب برای کبد این ماهی است. این ترکیبات در تیلاپیا عمدتاً شامل کارتنوئیدهای مهم بتاکاروتن (β-Carotene)، لوتئین (Lutein)، زیزانتین (Zeaxanthin)، کانتاگزانتین (Canthaxanthin) و آستاگزانتین (Astaxanthin) هستند. در تیلاپیای نیل بخش قابل توجه کارتنوئید در کبد تجمع می کند که براثر اکسیداسیون به ویتامین A تبدیل می شود. این ترکیب اثر آنتی اکسیدان داشته و نقش حفاظت در برابر سرطان و افزایش پاسخ ایمنی، پیشگیری از بیماری های قلبی و عروقی دارد. آنچه که سبب مقاومت ماهی تیلاپیا در برابر عفونت و امراض می شود، وجود کارتنوئید سرشار در پیکره این ماهی است. امروزه ثابت شده که افزایش ایمنی جمعیتی وابسته به تغذیه است و مشخص شده که کیتینی که به خوراک ماهی اضافه می شود مقاومت ایمنی ماهی را افزایش می دهد. علت این افزایش مقاومت این است که پوسته کیتینی سخت پوستان سرشار از کارتنوئید ها است (Czeczuga et al., 2005 & 2014).
در کنار پژوهش های مربوط به جنبه های مختلف آبزی پروری ماهی تیلاپیا در ایران که از سال 1387 صورت گرفته است، ترکیب کلی و پروفایل اسیدهای چرب فیله تیلاپیا پرورشی در مرکز تحقیقات ملی آبزیان آب های شور (بافق یزد) بررسی گردید. آنالیز اسیدهای چرب این نسبت را کمتر از 2 (نصف آستانه مجاز سازمان بهداشت جهانی) نشان داده است (مرادی و همکاران، 1391).

مصرف تیلاپیا و اثر بر سلامت قلب و عروق
درزمینه سلامت مصرف ماهی تیلاپیا ابهاماتی مبنی بر خطرات و مضرات مصرف و کیفیت گوشت این ماهی در برخی از رسانه ها و فضاهای مجازی مطرح شده است. سایت هایی که نخستین بار در خارج از کشور به انتشار این موارد پرداختند عمدتاً سایت های غیرتخصصی ازجمله هستند. این مطالب اغلب درزمینه ارجحیت گوشت خوک و همبرگر نسبت به ماهی تیلاپیا، نداشتن مواد مناسب تغذیه ای، افزایش خطر سرطان، آلزایمر و بیماریهای قلبی عروقی می باشند. متخصصین بر این باور نیستند و مدارک و منابع علمی را منطبق با چنین اتهاماتی در مورد تیلاپیا صحیح نمی دانند. گوشت خوک و همبرگر چربی و سدیم زیادی دارند که برای سلامتی مضر است. ماهی تیلاپیا ماهی با چربی کم،منبع غنی پروتئینی و واجد مواد معدنی و ویتامین ها، سلنیوم و ویتامین B12 است هرچند ماهی های دیگر همچون سالمون از اهمیت بیشتری در زمینه امگا3 برخوردار هستند. اما بایست در نظر داشت تصمیم گیری در بهره برداری از منابع غذایی حاصل عوامل گوناگون می باشد (nutritiondata.self.com/18 Jul 2017).
منشأ بسیاری از ابهامات درزمینه مصرف ماهی تیلاپیا و بویژه مقایسه آن با گوشت خوک و همبرگر به گزارش بحث برانگیزی مربوط می شود که توسط چیلتون (Floyd H. Chilton) استاد فیزیولوژی و فارماکولوژی دانشگاه ویک فورست (Wake Forest) و همکاران شان در ژولای سال 2008 در مجله امریکایی (Journal of the American Dietetic Association) به چاپ رسید. آنان اظهار کردند که ماهی تیلاپیا انتخاب خوبی نیست بویژه برای کسانی که ماهی را جهت پیشگیری از بیماری های قلبی عروقی مصرف می کنند. آنان همبرگر و گوشت خوک را نسبت به ماهی تیلاپیا دارای اثرات کمتری در ایجاد بیماری های قلبی عروقی دانستند. چیلتون و تیم او اسیدهای چرب امگا3 و امگا6 را در 30 عدد از ماهیان پرورشی و وحشی از جمله تیلاپیا، ماهی سالمون، ماهی تن، ماهی کد، گربه ماهی و ماهی آزاد را اندازه گیری کردند. آنان دریافتند که آزاد ماهی پرورشی و سالمون آتلانتیک حاوی غلظت نسبتا بالا از اسیدهای چرب امگا3 هستند، درحالیکه تیلاپیای پرورشی و گربه ماهی حاوی غلظت های بسیار پایین این اسیدهای چرب ضروری است. همچنین آزاد ماهی پرورشی و ماهی سالمون آتلانتیک میزان نسبتا کمی امگا6 نسبت به اسیدهای چرب امگا3 دارند در حالیکه تیلاپیا و گربه ماهی دارای مقادیر نسبتا بالایی از این ترکیبات بودند، در واقع این ماهیان به میزان قابل توجهی امگا6 بیشتر از اسیدهای چرب امگا3 داشتند (Weaver et al., 2008).
اندکی پس از انتشار این تحقیق، تعدادی از متخصصین نامه ای را منتشر کردند و مخالفت خود را با نظر ناسالم بودن تیلاپیا اعلام کردند. این محققین اظهار داشتند که تیلاپیا و گربه ماهی نمونه هایی از ماهی های کم چرب هستند که در مقایسه با برخی ماهی های روغنی امگا 3 کمتری دارند. آنها هشدار دادند که این ماهی ها نسبت به همبرگر، استیک، مرغ، گوشت خوک یا بوقلمون برای قلب مفیدتر هستند. آنها جایگزین کردن ماهی تیلاپیا یا گربه ماهی را با گوشت خوک، همبرگر یا فراورده های آنها مطلقا توصیه نمی کنند. در نوامبر 2008، دانشکده پزشکی هاروارد نتایج یک بررسی را بصورت نامه منتشر کرد و تأکید کرد که تیلاپیا وعده غذایی خوبی است (Bhatt, 2017).
چیلتون در آوریل 2014 به فاکس نیوز گفته است که موارد نادرستی از تحقیقاتش علیه خطرات تیلاپیا سوء برداشت شده است. او گفت: ما هرگز در نظر نداشتیم تیلاپیا را به عنوان دلیل هر چیز بدی بدانیم. اما در عین حال وی اظهار می کند که اگر پزشک یا متخصص قلب شما را به خوردن ماهی بیشتر توصیه کند، باید انواعی که دارای سطوح بالاتر امگا 3 هستند انتخاب کنید و کسانی که سابقه بیماری دارند باید از خوردن این ماهی دوری کنند (Schipani, 2017).
اسیدهای چرب امگا 3 و امگا 6، دو گروه از اسیدهای چرب ضروری هستند که برای عملکرد طبیعی بدن ضروری می باشند و انسان تنها از طریق تغذیه می تواند آن را دریافت کند. بدن از این مواد مغذی برای تشکیل مولکول هایی استفاده می کند که عملکرد قلب، ریه ها و سیستم ایمنی را تنظیم می کنند. این ترکیبات در تنظیم فرآیندهای مغز یافت نیز می شوند.
(https://epi.grants.cancer.gov/diet/foodsources/fatty_acids/table4.html)
باید توجه داشت که طبق منابع مختلف علمی و گزارش مؤسسه ملی سلامت (National Institutes of Health) مصرف ماهی های دارای اسیدهای چرب امگا3 زیاد باعث کاهش خطرات بیماری های قلبی می شود. ازسوی دیگر طبق گزارشات اخیر انجمن قلب آمریکا (American Heart Association) درمورد اسیدهای چرب امگا6 افرادی که مصرف 5 تا 10 درصد انرژی خود را از اسیدهای چرب امگا6 کسب میکنند نسبت به افرادی که دچار فقر دریافت امگا6 هستندکاهش خطر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی مشاهده شده است. این گزارش همچنین نشان می دهد که مصرف بیشترامگا6 ایمن بوده و حتی ممکن است مفیدتر باشد
(https://ods.od.nih.gov/factsheets/Omega3FattyAcids-HealthProfessional/,
circ.ahajournals.org/content/136/3/e1/tab-article-info, circ.ahajournals.org/content/136/3/e1.short)
برخی از محققان با استناد به نظر موسسه ملی سلامت معتقدند که برای پیشگیری از بیماری های قلبی مقادیر هریک از اسیدهای چرب امگا6 و امگا3 به تنهایی اهمیت ندارد بلکه آنچکه اهمیت دارد نسبت امگا6 به اسیدهای چرب امگا3 است اما تاکنون هیچ مطالعه ای نتوانسته یک نسبت مطلوب را مشخص کند. موسسه ملی سلامت اضافه می کند که هنوز بسیاری از محققان معتقدند نظریه نسبت امگا6 به امگا3، اندازه گیری خوبی برای پیش بینی یا پیشگیری از بیماری نیست. هیچ توافق علمی موثقی در مورد نظریه نسبت امگا6 به امگا3 وجود ندارد
(https://ods.od.nih.gov/factsheets/Omega3FattyAcids-HealthProfessional/,
circ.ahajournals.org/content/136/3/e1/tab-article-info, circ.ahajournals.org/content/136/3/e1.short).
درعین حال چیلتون و تیم او در سال 2008 از نسبت امگا6 به امگا3 استفاده کرده و میزان بالای این مقدار را بعنوان استدلال ظرفیت نامناسب بودن تیلاپیا تفسیر نمودند. چیلتون و همکاران در استدلال خوداز اسید چرب امگا6 آراشیدونیک بعنوان یک عامل بیماری زا استفاده نمودند. آنها نتیجه گرفتند که تیلاپیا حاوی مقادیر زیادی اسید آراشیدونیک است و انتخاب خوبی برای افرادی که ماهی را به عنوان روش کنترل بیماری های قلبی و عروقی مصرف می کنند نیست.
(https://ods.od.nih.gov/factsheets/Omega3FattyAcids-HealthProfessional/).
چیلتون و همکارانش برای مقایسه تیلاپیا با گوشت خوک و همبرگر، حدود 134 میلیگرم اسید آراشیدونیک را در 100 گرم تیلاپیا اندازه گیری کردند. آنها این یافته ها را با استاندارد شماره 20 پایگاه داده های مواد غذایی وزارت کشاورزی ایالات متحده مبنی بر اینکه 100 گرم گوشت خوک و همبرگر بترتیب حاوی 191 میلیگرم و 34 میلی گرم اسید آراشیدونیک هستند مقایسه کردند و نتیجه گرفتندکه ظرفیت بیماری زایی همبرگر و گوشت خوک پایین تر از میزان تیلاپیا پرورشی است. بسیاری از متخصصین به اندازه گیری های چیلتون و همکارانش ایراد گرفتند چراکه معتقدند برای مقایسه باید روش های سنجش مشابه بوده و مقایسه ارقام برگرفته از استاندارد با نتایج بدست آمده از پژوهش صحیح نیست (Harris et al., 2009; Harris, 2008).
ویلیام هریس (William S. Harris) متخصص اسیدهای چرب و تغذیه انسان از دانشگاه داکوتای جنوبی آمریکا و مدیر شرکت امگا کوانت (OmegaQuant) (شرکتی که تجزیه و تحلیل اسید چرب را برای محققان انجام می دهد) اعتقاد دارد تیلاپیا اساساً ماهی چربی نیست و اسیدهای چرب امگا3 و امگا6 زیادی ندارد. هریس تفسیری انتقادی از تحقیقات چیلتون چاپ و منتشر کرد. او توضیح داد که سطوح اسید های چرب موجود در ماهی به میزان چربی ماهی ارتباط دارد. هریس همچنین اظهار داشت که هنگامی که نیاز به ارزیابی مواد غذایی برای سلامت قلب و عروق داریم می بایست همه اجزاء غذایی را مورد توجه قرار دهیم. تیلاپیا ممکن است بهترین منبع اسیدهای چرب امگا3 نباشد، اما همبرگرها و گوشت خوک برای قلب و عروق مناسب نیستند، بویژه اینکه میزان بالای چربی های اشباع شده و سدیم، هردو با خطر افزایش بیماری قلبی ارتباط دارند (Harris et al., 2009; Harris, 2008).
پروفسور کوین فیتزمونز (Kevin Fitzsimmons)، متخصص آبزی پروری در دانشگاه آریزونا امریکا، نظر هریس را تأیید کرد. او اعتقاد دارد که علیرغم اظهارات چیلتون، گوشت خوک و همبرگربیش از ده برابر تیلاپیا اسیدهای چرب امگا6 دارد. کوین اظهار نظر در زمینه امکان تأثیر مقدار بیش از حد اسید آراشیدونیک در بیماری قلبی را خارج از حیطه تخصص خود برشمرد اما تأکید کرد که بدون توجه به نسبت اسیدهای چرب امگا3، مقدار بسیار کم اسید آراشیدونیک در تیلاپیا (و نیز بسیاری از ماهیان دیگر) هرگز به اندازه ای نیست که برای انسان مخاطره آمیز باشد (Schipani, 2017).
در مقایسه با تیلاپیا، هر دو نوع منابع پروتئینی گوشت خوک و همبرگر دارای چربی زیاد هستند. طبق گزارش مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری امریکا، مواد غذایی با چربی زیاد بر چاقی و ابتلاء به بیماری های قلبی، سکته مغزی، دیابت نوع 2 و سرطان مؤثر است. به طور خلاصه، عقیده عامل بیماری قلبی عروقی از تیلاپیا، بدلیل سطح بالای اسید آراشیدونیک که در شبکه های اجتماعی مطرح شده همچنین نظریه نسبت امگا6 به اسیدهای چرب امگا3 که موجب بیماری قلبی عروقی شود، نظریه ای تأیید شده نیست. همچنین مطالعه متخصصین ارجحیت سلامت گوشت خوک را نسبت به تیلاپیا به هیچ وجه تأیید نمی کند. ازسوی دیگر می توان گفت تیلاپیا ماهی کم چرب است و منبع ایده آلیبرای اسید های چرب، مذکور نیست. اما منبع خوب پروتئین و سایر مواد مغذی است. گوشت خوک باتوجه به مقدار بالای چربی و سدیم، قطعا گزینه سالمتری از تیلاپیا محسوب نمی شود
(https://sodiumbreakup.heart.org/sodium_and_your_health, https://www.nia.nih.gov/health/alzheimers-disease-fact-sheet)
تیلاپیا دومین ماهی پرورشی جهان است و در 140 کشور تولید می شود و آمار تولید جهانی آن رو به افزیش است. سلامت مصرف تیلاپیا یکی از ابهامات مطرح شده برای عدم معرفی و توسعه تیلاپیا در کشور است درحالیکه این ماهی از استانداردهای تغذیه ای لازم برخوردار است و ارزش غذایی مناسبی دارد. گوشت ماهی تیلاپیا دارای تنوع قابل توجه و نسبت مطلوبی از اسیدهای چرب غیراشباع بوده و منبع مناسب پروتئین، کالری، کلسیم، آهن، فسفر و انواع کاروتنوئیدها می باشد. سازمان غذا و دارو و آژانس حفاظت محیط زیست آمریکا تیلاپیا را به عنوان یکی از آبزیان مناسب برای زنان باردار و شیرده و کودکان توصیه کرده اند (https://www.FDA.gov/Food/ResourcesForYou/Consumers/ucm393070.htm).
کشور ما پتانسیل مناسبی برای تولید ماهی تیلاپیا دارد. معرفی تیلاپیا به صنعت آبزی پروری کشور و بهره برداری از این آبزی با تکیه بر علم و فن آوری های روزآمد و استانداردهای جهانی و با رعایت مسایل محیط زیستی می تواند منشأ تحول در صنایع آبزی پروری کشور باشد.

فهرست منابع
رجبی پور، ف. 1391. گزارش نهایی پروژه، بررسي امكان معرفي تيلاپيا به صنعت تكثيروپرورش آبهاي داخلي مناطق كويري ايران. ایستگاه تحقیقات ماهیان آب‌شور داخلی بافق، مؤسسه تحقیقات شیلات ایران،96ص.
مرادی، ی.، مشائی، ن.، کرمی، ب. و زارع گشتی، ق. 1391. بررسی ترکیبات تقریبی، اسیدهای چرب وارزیابی حسی گوشت ماهی تیلاپیای نیل O. niloticus و تیلاپیای هیبرید قرمز پرورش داده شده در آب لب شور زیرزمینی بافق-یزد. مجله علمی شیلات ایران. ش 21 (2). 132-125.
Amate, L., Gil, A. and Ramírez, M., 2001. Dietary long-chain polyunsaturated fatty acids from different sources affect fat and fatty acid excretions in rats. The Journal of Nutrition, 131 (12): 3216-21.
Aras, N. M, Halüloúlu, H. U., Ayik, Z. & Yetüm, H. (2003). Comparison of fatty acid profiles of different tissues of mature trout (Salmo trutta labrax, pallas, 1811) caught from Kazandere creek in the Coruh region, Erzurum, Turkey. Turkish Journal of Veterinary and Animal Sciences, 27, 311-316.
Czeczuga, B., Czeczuga-Semeniu, E. K., Kłyszejko B. and Szumiec J., 2005. Carotenoid content in the Nile Tilapia (Oreochromis niloticus L.) cultured In Poland. The Polish Journal of Aviation Medicine and Psychology, 4(1), 25-32.
Czeczuga, B., Semeniuk, A. and Czeczuga-Semeniuk, E., 2014. Straminipiles fungi growing on the alevins of the Nile tilapia in limnologically and trophically different water bodies. African Journal of Agricultural Research, 9(18), 1346-1356.
F.A.O., 2014. The State of World Fisheries and Aquaculture Opportunities and challenges. Rome, 2014
F.A.O., 2014. National Aquaculture Sector Overview Iran (Islamic Republic of). Fisheries and Aquaculture Department. 9P.
F.A.O., 2016. The State of World Fisheries and Aquaculture Opportunities and challenges. Rome, 2016
Fitzsimmons, K., 2016. Supply and Demand in Global Tilapia Markets 2015. Aquaculture 2016, WAS, Las Vegas, Nevada, Feb, 2016
Harris, W. S., 2008. You Are What You Eat Applies to Fish, Too. Journal of the American Dietetic Association. Journal of the American Dietetic Association, 108(7), 1131-1133.
Harris, W.S., Mozaffarian, D., Rimm, E., Kris-Etherton. P., Rudel, L.L., Appel, L.J., Engler, M.M., Engler, M.B. and Sacks, F., 2009. Omega-6 fatty acids and risk for cardiovascular disease: a science advisory from the American Heart Association Nutrition Subcommittee of the Council on Nutrition, Physical Activity, and Metabolism; Council on Cardiovascular Nursing; and Council on Epidemiology and Prevention. Circulation, 2009 Feb.17, AHA Science Advisory, 119(6), 902-7.
Kinsella, J. E., Shimp, J. L. and Mai, J., 1978. The proximate and lipid composition of several species of freshwater fishes. New York's food and life sciences bulletin, 69, 1-20.
Mehboob, S., Samreen, T.T., Hassan, M., Nadeem, S. and Rafique, R.M., 2003. Proximate composition of muscle, liver and gonad of wild and farmed Labeorohita (Rohu). Pak J Zool. 35, 307-310.
Mjoun, K., Rosentrater, K. and Brown, M. L., 2010. Tilapia: Profile and Economic Importance Agricultural Research Service (ARS), USDA. Open PRAIRIE: Open Public Research Access Institutional Repository and Information Exchange Fact Sheets SDSU Extension South Dakota State University. 2009. Nutrient data. Release 22. http://www.nal.usda.gov/fnic/foodcomp/.
Nordøy, A., 2001. Fish consumption and cardiovascular diseases. European Heart Journal Supplements, V3, Issue suppl_D, Pages D4–D7.
Petsini, F., Fragopoulou. E. and Antonopoulou, S., 2018. Fish consumption and cardiovascular disease related biomarkers: A review of clinical trials. Critical Reviews in Food Science and Nutrition, 8: 1-11.
Schipani, V., 2017. Is Bacon better for you than tilapia? https://www.factcheck.org/2017/07/bacon-better-tilapia.
Tacon, A.G.J., 1987. The nutrition and feeding of farmed fish and shrimp, a training manual.FAO corporate document repository, Fisheries and Aquaculture Department, Project reports. 126P.
Weaver, K.L., Ivester, P., Chilton, J.A., Wilson, M.D., Pandey, P. and Chilton, F.H., 2008. The content of favorable and unfavorable polyunsaturated fatty acids found in commonly eaten fish. Journal of the American Dietetic Association. 108 (10), 1178-85.