پرورش تیلاپیا در برخی کشورهای مجاور ایران
نسرین مشائی، فرهاد رجبی پور
مرکز تحقیقات ملی آبزیان آب های شور
مقدمه
تیلاپیا نام عمومی اعضاء خانواده ماهیان Cichlidae است که عمدتاً شامل گونه های آب شیرین می باشد. در رده بندی پیشین بیش از 100 گونه و در رده بندی اخیر بیش از 1600 گونه مختلف در این خانواده جای می گیرد. بسیاری از گونه های این خانواده بعنوان ماهیان زینتی شناخته می شوند و برخی از آنها ارزش تجاری دارند. خاستگاه اصلی بسیاری از گونه های تیلاپیا رودخانه نیل است.
مهمترين شاخصه هاي پرورشي اين ماهيان رشد سريع، مقاومت بالا در برابر طيف وسيعي از شرايط زيست محيطي مانند دما، دوره نوری، سرعت جريان، ذرات معلق، شوري، اكسيژن محلول، pH، مقاومت نسبت به بيماري ها و استرس، تحمل بالا نسبت به كيفيت پايين آب و آمونیاک زیاد، قدرت توليدمثل زياد و دوره كوتاه توليدمثلي در اسارت، باروري و هماوري زياد؛ تغذيه از مواد غذایي كم ارزش، دسترسي آسان به منابع غذايي و امكان استفاده از غذاي مصنوعي پس از جذب كيسه زرده است. اين ماهي از بازار مصرف بسيار خوبي در كشورهاي صنعتي بويژه امريكا و ژاپن بهره‌مند بوده و بسياري از كشورها از جمله كشورهاي آسيايي پرورش آن را با هدف صادرات انجام مي‌دهند.
امروزه تيلاپيا به عنوان گونه اي بومي در بيشتر مليت هاي آسيا شناخته مي‌شود. درحال حاضر تیلاپیا در بیش از 135 کشور جهان پرورش داده می شود. گونه های تیلاپیای Oreochromis niloticus و تیلاپیای موزامبیک مهمترین گونه های تجاری تیلاپیاها هستند.
مطالعات درزمینه تیلاپیای نیل در دهه اخیر در کشور انجام شده و این ماهی در حال معرفی به صنعت آبزی پروری مناطق مرکزی کشور است.
در این گزارش فعالیت های تولید تیلاپیا در برخی کشورهای همسایه ایران مورد توجه قرار گرفته است.
پرورش تیلاپیا در عربستان
عربستان سعودی 80% جزیره عرب را اشغال کرده و در همسایگی دریای سرخ در غرب خلیج فارس بین ایران و جزیره عرب واقع شده است. آبزی پروری در عربستان فعالیت نسبتاً جدیدی است. نخستین اقدامات آبزی پروری در این کشور با پرورش تیلاپیای نیل در آب های شیرین داخلی آغاز گردید.
تیلاپیا از سال 1977 از کنیا شامل 150 مولد و 1800 بچه ماهی نورس، و سپس در 1980 از تایوان وارد عربستان شد. در عربستان سعودی همانند دیگر کشورها برای توسعه تیلاپیا تلاش های متعددی انجام شد و مردم بومی و خارجی ها آن را پذیرفتند. اکنون بیش از 7 گونه تیلاپیا در عربستان وجود دارد که منشاء آنها کنیا، تایوان، انگلستان، تایلند و آمریکا است. از حدود 10 گونه تیلاپیا که برای پرورش در عربستان بررسی شدند تیلاپیای نیل Oreochromis niloticus عمومی ترین گونه آنها است. در دهه اخیر گونه تیلاپیای مقاوم به شوری O. spilurus در آب های بسیار شور دریای سرخ پرورش داده می شود.
در اوایل دهه 1990 تنها 20 مزرعه پرورش تیلاپیا در عربستان فعال بودند. تا سال 2002 این تعداد به 109 مزرعه و در سال 2008 بیش از دو برابر شده و به 227 مزرعه رسید. اکنون از 125 مزرعه آبزی پروری تجاری عمده در عربستان، 54 مزرعه تیلاپیا تولید می کنند. بزرگترین مزرعه تولید تیلاپیا در عربستان سالانه 500 تن ماهی تولید می کند.
آبزی پروری منبع مهم تأمین ماهی تازه برای مصرف کنندگان در عربستان است اما به اندازه کافی برای برآورده کردن تقاضای این کشور رشد نکرده است. هرچند به نظر می رسد به مقوله تولید تیلاپیا برای کشوری که تولیدکننده بزرگ نفت است زیاد اهمیت داده نشده و این کشور همانند ایالات متحده امریکا و عربستان سعودی وارد کننده ماهیان تیلاپیا و بسیاری از ماهیان دیگر است. صنعت آبزی پروری در عربستان در حال توسعه است و آبزیان پرورشی تجاری شامل تیلاپیا، میگو، گروپر، هامور، سیم، بس دریایی، صافی ماهی و کفال هستند. اکنون در عربستان دو محصول مهم آبزی پروری در آب شیرین تیلاپیا و در آب دریا میگو است. تولید آبزی پروری کمتر از میزان صید است اما تولیدات آبزی پروری از 2696 تن در سال 1995 به 22253 تن در سال 2008 رسیده و 229 میلیون دلار ارزش داشته است.
تولید تیلاپیا در عربستان از 1926 تن در سال 1990 به 3968 تن در سال 2001 رسید. در سال 2004 تولید تیلاپیا %20 کل آبزی پروری این کشور را شامل شده است. این رقم در سال های 2011-2009 در محدوده 3837-3382 تن متغیر بوده است.
باتوجه به اینکه عربستان سعودی واردکننده ماهی بوده و صید از آب های طبیعی با محدویت های جدی مواجه است تمایل به توسعه آبزی پروری افزایش یافته و تولید تیلاپیا مورد تشویق قرار گرفته است. بررسی 23 مزرعه پرورش متراکم تیلاپیا در منطقه مرکزی عربستان نشان داده که همه مزرعه داران در سطح پایین تر از حداکثر بهره وری فعالیت می کنند و بهره برداری بیشتر آنها پایین تر از حداقل کارآمدی است. علت این امر احتمالاً کیفیت پایین بچه ماهی و مدیریت ضعیف پرورش است. کمبود آب در عربستان یکی از عوامل مهم محدودیت توسعه تیلاپیا است.
بدلیل کمبود آب، سیستم های عمده مورد استفاده برای پرورش تانک های بتنی و فایبرگلاس پرورش متراکم و نیمه متراکم بااستفاده از آب زیرزمینی بازگردشی هستند. منبع آب برای آبزی پروری چاه است. آب هفته ای یکبار تعویض شده و پس از مدتی استراحت در استخر بازگردش می شود. در بازگردش %50 آب تازه چاه و مابقی آب بازگردش استفاده می شود. بیشتر مزرعه داران خودشان بچه ماهی و انگشت قد را تولید و در استخرها و تانک ها ذخیره می کنند. برخی مزرعه داران برای تغذیه ماهیان تیلاپیای پرورشی غذای آماده خریداری می کنند و برخی خودشان غذا را می سازند. تیلاپیای تولید شده اغلب در فروشگاه های محلی به فروش می رسد.
در مرکز پرورش ماهی در نزدیکی جده، تیلاپیای O. spilurus در آب بسیار شور دریا و در آب چاه های نزدیک به ساحل با شوری ppt42 تولید می شود. در این سیستم آب خروجی پرورش ماهی برای تولید جلبک های Ulva و Gracilaria بکار می رود تا این جلبک ها نیتروژن، فسفر، دی اکسیدکربن و میکرونوترنیت های را از آب جذب کنند. این شرایط سبب استفاده مجدد از آب بدون تأثیر نامطلوب بر محیط زیست می شود. این فعالیت با حمایت تیمی از شهر علم و تکنولوژی ملک عبدالعزیز و مرکز آبزی پروری وزارت کشاورزی با هدف توسعه تکنولوژی تولید ماهی و بهره برداری توأم اقتصاد و محیط زیست مسئولانه انجام می شود. استفاده از کشت های توأم مانند تیلاپیا و جلبک می تواند اقتصاد و مسئولیت زیست محیطی را بطور توأم گسترش دهد.
عربستان سعودی بدنبال افزایش تولید تیلاپیا در آب های شیرین و دریایی است. علاوه بر مصرف کنندگان سعودی که در انتظار ماهیان با کیفیت بالاتر هستند بسیاری از اعراب حاشیه خلیج فارس و کارگران مهاجر غیرعرب که مصرف کنندگان مهم تیلاپیای تولید شده در آسیا می باشند توجه زیادی به تولید تیلاپیا و جلبک دریایی دارند.
تولید محلی تیلاپیا می تواند برای همه مفید باشد و ضمن کاهش نقل وانتقال و هزینه ها، تنوع اقتصادی را در عربستان بدنبال داشته باشد. پرورش تیلاپیا در آبهای بسیار شور عربستان پتانسیل عظیمی برای کشاورزان است. خط ساحلی طویل و دمای معتدل شرایط تولید را فراهم می کند. پرورش توأم با میگو نیز پتانسیل دیگری در سواحل دریای سرخ محسوب می شود.
توسعه تولید تیلاپیا در عربستان براساس مدیریت مطلوب مزارع، تکنولوژی بالا و استفاده از غذای باکیفیت دنبال می شود. دولت از طریق تخصیص وام، خدمات حمایتی، همکاری تکنیکی و توسعه تحقیقات به تولید کنندگان تیلاپیا کمک می کند.
آبزی پروری تیلاپیا در روسیه
ماهی تیلاپیا که به آن "مرغ رودخانه" نیز گفته می شود نوعی ماهی محبوب در روسیه است که بطور عمده از ویتنام و چین وارد این کشور می شود. درحال حاضر این ماهی در منطقه تیومن روسیه تولید می گردد.
به نقل از فرماندار آستاراخان روسیه، تقاضای ماهی تیلاپیا در بازار روسیه روز بروز افزایش می یابد و روسیه بدلیل عدم توسعه تولید ناچار به واردات این ماهی از کشورهای خارجی است. پروژه تولید تیلاپیا برای دولت و وزارت کشاورزی فدراسیون روسیه، باهدف توسعه صنعت ماهیگیری و نیز مقابله با واردات از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
به گفته وی بزرگترین کارگاه تولید تیلاپیا در روسیه در منطقه آستاراخان واقع شده و به تولید متراکم تیلاپیا پرداخته است و بطور رسمی در سال 2016 افتتاح خواهد شد. این کارگاه برای تولید ماهی تیلاپیا به ارزش بیش از 1 میلیارد روبل راه اندازی می شود. این پروژه بخشی از برنامه جایگزینی واردات است. دولت برای حمایت ازاین پروژه مهم تسهیلاتی مانند بخشودگی مالیاتی و کمک به حمل و نقل و زیرساخت های مهندسی را در نظر گرفته است.
مجموعه هچری مدرن این مرکز برای تولید ماهی با ظرفیت 1.1 هزار تن در سال در روستای "استپ" منطقه آستاراخان ساخته شده است. این مجموعه جهت دو نوع تیلاپیا هدف گذاری شده که شامل تیلاپیای قرمز و نقره ای هستند. این کارگاه ها برای تولید مستمر تیلاپیای زنده و تازه (زیر یخ) در طول سال طراحی شده است. این پروژه همچنین شامل یک کارخانه برای تولید خوراک ماهی و بسته بندی نیز می باشد.
سرمایه گذار این پروژه شرکت ملی بیوتکنولوژی است که بطور تخصصی درزمینه فن آوری تصفیه آب برای سیستم های دریایی و آب شیرین، خوراک و تغذیه ماهی و فن آوری اجرای سیستم های بازگردشی تولید ماهی (RAS) فعالیت می کند.
درمورد تولید تیلاپیا فعالیت محیط زیستی پایدار و "آبزی پروری سبز" مطرح شده است. این مفهوم بدلیل نحوه کاربرد و عرضه ماهی با حداقل مصرف پودر ماهی در زمان تولید این آبزی، کاهش مصرف آنتی بیوتیک ها بدلیل مقاومت به امراض و بیماری ها و عدم رهاسازی پساب در اجرای تولید این ماهی است که سبب شده علاوه بر ارائه آبزی پروری سبز، بتوان پساب پرورش ماهی تیلاپیا را بدون نگرانی برای آبیاری محصولات گیاهی استفاده کرد.
"آبزی پروری سبز" این امکان را فراهم آورده تا همراه با پرورش تیلاپیا از نمونه های دیگر نیز در قالب سیستم های کشت توأم یا کشت های تلفیقی مانند پرورش تیلاپیا با میگو استفاده شود. سیستم های کشت توأم اجازه می دهد تا با حداقل استفاده از منابع گران قیمت ازجمله آب و انرژی، به سمت بهره برداری از تعداد بیشتری از محصولات حرکت کنیم. این سیستم علاوه بر تضمین در قیمت محصول نهایی موجب پیشگیری از افت کیفیت می گردد. پساب تولید شده در مزارع پرورش ماهی می تواند با اطمینان جهت کشت انگور، گندم، زیتون، جو، ذرت خوشه ای، پنبه، خربزه، فلفل و یونجه مورد استفاده قرار گیرد. این شرایط در کاهش هزینه ها و تنوع محصولات و توجیه اقتصادی طرح مؤثر است.
در یک جمع بندی کلی :
1. روسیه با تکیه بر تجربه تغییر رویکرد واردات به نفع صادرات در بخش های مهم استراتژیک همانند آنچه در حوزه پرورش مرغ انجام می دهد، می تواند در پرورش ماهی نیز به این مهم دست یابد.
2. باتوجه به وضعیت رو به رشد جوامع انسانی و نیاز به منابع غذایی، روسیه از طریق استفاده از فن آوری های پیشرفته و مکانیزم های حمایتی دولت می تواند با تولید ماهی در اسرع وقت به هدف جایگزینی واردات تا سطح %80 در سال 2025 رسیده برای رشد صادرات حداقل به کشورهای همسایه نیز در آینده برنامه ریزی نماید.
3. توسعه صنعت می تواند مشوق توسعه علم و فن آوری باشد و این امر موجب توسعه ایجاد امکانات پژوهشی گردیده و سبب ارائه تعداد زیادی از مشاغل مهارتی می گردد.
4. افزایش مصرف تیلاپیا می تواند نرخ رشد و وزن بدن یا چاقی ناشی از مصرف کالری نامناسب و بیش از حد که مشکل بزرگ دنیای مدرن بوده و متأسفانه در روسیه بوفور دیده می شود را کاهش دهد. در نتیجه توسعه تیلاپیا سبب بهبود بهداشت کشور و صرفه جویی در هزینه های درمان شده و منافعی برای بیماران خواهد داشت.
5. استفاده از فن آوری نوین روسیه را در استفاده چندباره از آب و کاهش فشار بر محیط زیست کشور یاری خواهد داد.
پرورش تیلاپیا در کویت
کشور کویت 290 کیلومتر خط ساحلی و 17818 کیلومتر مربع وسعت دارد. مهمترین چاه های لب شور کشاورزی در منطقه الوفرا (Al-Wafra) در 100 کیلومتری جنوب و العبدلی (Al-Abdali) در 120 کیلومتر شمال شهر کویت واقع شده اند.
ورود تیلاپیا به کویت اولین بار در سال 1970 توسط مؤسسه تحقیقات علمی کویت (Kuwait Institute for Scientific Research, KISR) با همکاری بخش محیط زیست دریایی، شیلات و آبزی پروری این کشور (Aquaculture, Fisheries and Marine Environment Department, AFMED) صورت گرفت و تحقیقات برای بررسی امکان پرورش تیلاپیا و یافتن گونه مناسب برای پرورش متراکم تجاری در شوری ppt40-38 آب دریا و آب لب شور زیرزمینی با شوری ppt8-3 انجام شد. در طی 17 سال 6 پروژه تحقیقاتی اجراء شدند.
ابتدا فصل تخم ریزی و پتانسیل تولید مثل، سپس تولید انبوه بچه ماهی، افزایش تولید تخم، توسعه همزمانی تولید مثل، تداوم فعالیت تولید مثلی با کنترل فاکتورهای محیطی مورد مطالعه قرار گرفت. به خاطر آب و هوای کویت و کمبود آب شیرین و دردسترس بودن آب دریا، مطالعات به سمت گونه مقاوم به شوری Oreochromis spilurus متوجه شد. در آب دریا نتیجه پرورش گونه O. spilurus و هیبرید O. aureus×O. spilurus بهتر از O. aureus و تیلاپیای قرمز بوده است.
پرورش تیلاپیا در کویت در مراحل اولیه بوده و بررسی های اولیه اقبال مصرف کنندگان و پرورش دهندگان به تیلاپیا را نشان داده است. تولید در تانک ها، آبراهه ها (Raceway) و قفس های شناور دریایی انجام می شود. در قفس های دریایی پرورش از اواسط آوریل تا اواسط نوامبر که دما مناسب است امکان پذیر است. تانک هایی که از آب دریا تغذیه می شوند برای پرورش ماهیان تا وزن بازاری و تانک هایی که با آب زیرزمینی تغذیه می شوند برای پرورش انگشت قدها در زمستان بکار می رود. پرورش توأم تیلاپیا با محصولات کشاورزی نیز در منطقه الوفرا انجام می شود.
پرورش تیلاپیا در کویت از سال 1982 رسماً انجام شد. در سال 1986 در 3 مزرعه با آب زیرزمینی به مقدار 16 تن، در 1996 در 12 مزرعه، در 1997 در 37 مزرعه حدود 5/31 تن تیلاپیا تولید کردند. در سال 2001 تولید گونه O. spilurus و O. niloticus به 100 تن رسید. در سال 2002 در 58 مزرعه تیلاپیا تولید شد. در سال 2006 در 65 مزرعه در حدود 110 تن تولید و با قیمت هرکیلو ماهی تازه 6.5-6 دلار به فروش رسید. طبق آمار سازمان خوار و بار جهانی فائو، بین سال های 2013-2005 تولید تیلاپیا در کویت بطور میانگین سالانه 309 تن بوده است.
در کویت برخی پرورش دهندگان تیلاپیای پرورشی را در مزرعه و برخی در سوپرمارکت های کوچک می فروشند. درکشورهای حاشیه خلیج فارس تنها در عربستان تولید تجاری تیلاپیا آن هم در سیستم متراکم با آب شیرین زیرزمینی انجام می شود. درحال حاضر نمونه های پرورشی بیشتر گونه های، نیل، آبی و هیبرید هستند. برای توسعه تیلاپیا در کویت مشکلات تکنیکی، اقتصادی و قانونی وجود دارد. هزینه های تولید، خرده فروشی، نبود بچه ماهی کافی، رشد کم در برخی مناطق، ضریب تبدیل غذایی زیاد، هزینه غذای مصنوعی، نبودن تجهیزات آبزی پروری در مزارع مانند هواده و پمپ، آموزش ناکافی پرورش دهندگان، عدم هماهنگی و همکاری تولیدکنندگان سبب شده این محصول نتواند با فیله وارداتی منجمد بخوبی رقابت کند.
کارشناسان پیشنهاد کرده اند دولت از تولید ملی دربرابر واردات تیلاپیای تازه و منجمد حمایت کند، برای تولید در مقیاس کوچک و بزرگ برنامه ریزی کند، مجوزها به افرادی داده شود که مزرعه ای با سیستم طراحی شده درست دارند، و نیز اتحادیه تولیدکنندگان تشکیل شود. آنان معتقدند اگر میزان تولید هر مزرعه در سال به 5 تن افزایش یابد قیمت تقریباً نصف می شود و محصول قدرت رقابت با محصول وارداتی پیدا می کند.
پرورش ماهی تیلاپیا در ترکیه
آبزی پروری در ترکیه از دهه 60 میلادی با پرورش قزل آلای رنگین کمان و کپور معمولی آغاز شده و سابقه چندان طولانی ندارد. از سال 1970 گونه ای از تیلاپیا از سوریه به ترکیه وارد شد. همه تیلاپیاهایی که برای نخستین بار به منظور پرورش در دریاچه Burdur وارد ترکیه شدند پس از مدت کوتاهی مردند. مستندات گونه اولیه وارد شده به ترکیه نیز از بین رفته است. گزارشاتی از وجود تیلاپیای نیل Oreochromis niloticus در سال 1970 از رودخانه اسی (Asi) وجود دارد. رودخانه اسی بین لبنان، سوریه و ترکیه قرار دارد و به دریای مدیترانه می ریزد. امروزه نیز در این رودخانه تیلاپیای نیل یافت می شود. در سال 1975 برای دومین بار بخش شیلات اداره کل فعالیت های هیدرولیک (Fishing Department of Sixth Regional Directorate of State Hydraulic Works, DSI) تیلاپیا را به ترکیه وارد کرد و گونه های T. zilli و نیل O. niloticus را وارد دریاچه سد Seyhan در استان آدانا (Adana) نمود. مطالعات سازگاری و پرورش در ایستگاه تحقیقات شیلاتی بخش علوم جانوری دانشگاه Cukorova انجام شد. در سال 1978 گونه های T. rendalli و T. galileus توسط سازمان خوارو بار جهانی ملل متحد (FAO) از اسکاتلند به همین دانشکده آورده شد اما موفقیتی در این زمینه بدست نیامد. در سال 1989 تیلاپیای O. aureus توسط محققین این دانشکده از فلسطین اشغالی به ترکیه منتقل گردید. با از بین رفتن نمونه های T. galileus مجموع گونه های تیلاپیا در ترکیه به 4 گونه رسید و این نمونه ها به مزارع پرورشی ترکیه وارد شدند. در سال های نخست ورود تیلاپیا به ترکیه عمدتاً اهداف پژوهشی و حتی کنترل جلبک در استخرها توسط تیلاپیا دنبال می شد.
اکنون تیلاپیا در بسیاری از قسمت های ترکیه یافت می شود. این نمونه ها از طریق خروجی دریاچه سد Seyhan، رهاسازی در کانال های خروجی DSI و ایستگاه تحقیقات شیلات دانشکده Cukorova و نیز قفس های پرورش دریاچه مذکور طی مدت 30 سال از ورود به ترکیه، منتشر شده و اکنون در بسیاری از دانشکده ها و واحدهای تحقیقاتی چند شهر ترکیه وجود دارند. بعلاوه تیلاپیا به مزرعه داران شهرهای مختلف ترکیه مخصوصاً Antalya، Yumurtalık و Silifke فروخته شده و در چند دریاچه ذخیره سازی شده است. این ماهیان در طی زمستان در عمق آب های دریاچه که دمای مناسبی دارد باقی می مانند. دودمان تیلاپیاهایی که اکنون در ترکیه وجود دارند نامشخص است و معلوم نیست دقیقاًٌ از کجا آمده اند و برای تعیین آن نیاز به مطالعه ژنتیکی وجود دارد.
در ترکیه تیلاپیا بصورت دوجنس در حوضچه ها و استخرهای خاکی پرورش می یابد. برای جلوگیری از تزاید جمعیت تیلاپیا پیشنهاد شده از قفس استفاده شود. باتوجه به پرورش نمونه های دوجنس، در دوره پرورش بچه ماهیان از استخرها جمع آوری می شوند. جمع آوری بچه ماهیان بسیار ساده است.
کشت توأم تیلاپیا با کپور از سال 2002 در ترکیه انجام شد. در روستایی در استان آدانا با کشت توأم 4-3 تن در سال تیلاپیا تولید شده است. تیلاپیا در سیستم های غیرمتراکم مزارع دولتی و خصوصی پرورش داده می شود.
در بخش شیلات DSI در استان آدانا در استخرهای کوچکی با هدف حفظ نمونه های تیلاپیای موجود، و نیز در استخرهای دانشکده علوم شیلاتی دانشگاه Cukorovo تیلاپیا پرورش می یابد. ماهیان در زمستان از استخرهای DSI خارج و در دمای ثابت آب چاه نگهداری می شوند. در دانشکده علوم شیلاتی دستجات بچه ماهیان تیلاپیای شناور پس از جذب کیسه زرده از استخرهای مولدین جمع آوری و تا پایان بهار در استخرهای غنی از پلانکتون نگهداری می شوند. در دوهفته آخر ماه می که دمای آب به C°32-20 درجه می رسد به استخرهای پرورش منتقل و تا اواخر سپتامبر یا ابتدای اکتبر که دما به C°17-16 کاهش می یابد پرورش داده می شوند. ماهیان قبل از مرگ و میر بر اثر سرما صید می شوند. درصورت تغذیه خوب ماهیان تیلاپیای پرورشی ماهانه 140-100 گرم وزن می گیرند و پس از 5 ماه به 350-270 گرم می رسند. دوره تولید مثل در اواخر ماه می در شرایط مدیترانه ای شروع می شود. این امر باعث می شود که دوره پرورش به 5-5/4 ماه کاهش یابد. برای رشد بیشتر و برداشت ماهیان با اندازه بزرگتر ادامه روند پرورش در انتهای فصل اجتناب ناپذیر است.
در فصل سرما، آب استخرهای نگهداری مولدین حرارت داده می شود تا ماهی تولیدمثل کند و انگشت قدها برای رشد بهتر در فصل پرورش آماده شوند. بدلیل دوره کوتاه پرورش یکی از مشکلات اصلی زمستان گذرانی مولدین و بچه ماهیان است. پیشنهاد شده که گلخانه یا استخرهای زمستان گذرانی به این منظور ساخته شوند. این شرایط قابل تأمین است. این روش هم برای زمستان گذرانی و هم رشد بیشتر ماهیان بسیار مفید است و می تواند در هرمزرعه ای بکار گرفته شود. بعلاوه می توان مزارعی را فقط برای تولیدمثل ایجاد نمود که بچه ماهی نورس را به مزرعه داران می فروشد. این شرایط سبب خواهد شد که بچه ماهی زودتر به دست پرورش دهندگان برسد. اگر تیلاپیاها در زمستان ذخیره سازی شده و به وزن 10 گرم برسند برای تحویل به پرورش دهندگان در اول فصل پرورش بسیار مناسب خواهد بود.
ماهی تیلاپیا زود به بلوغ می رسد. در 3-2 ماهگی بالغ شده و هر 6-4 هفته یک بار تولید مثل می کند. تک جنس سازی ماهی سبب می شود که رشد سریع تر پیدا کند. روش دستی ایجاد گله های تک جنس در بسیاری از کشورهای توسعه نیافته صورت می گیرد. روش تک جنس سازی هورمونی بهترین روش تک جنس سازی است هرچند همانند روش های دیگر نمونه ها %100 تک جنس نمی شوند. کاربرد خوراکی هورمون در ایالات متحده آمریکا موفق ترین روش تک جنس سازی تیلاپیا محسوب می شود.
در ترکیه دریا و ذخایر آب شور بوفور یافت می شود و می توان در آنها تیلاپیا پرورش داد. دولت ترکیه با هدف بهره برداری از مناطق ساحلی دریای اژه و مدیترانه برای پرورش تیلاپیا برنامه ریزی نمود اما گسترش آن محدود شد. برای توسعه پرورش تیلاپیا در ترکیه نیاز به دودمان های مقاوم به سرما با ضریب تبدیل غذایی کم و ویژگی های مناسب پرورش وجود دارد. در سال های اخیر بررسی گونه های مقاوم به سرما شروع شده است.
هرچند در سال 2009 از مجموع 645747 تن محصولات آبزیان کشورهای مدیترانه ای، حدود 57% یعنی تقریباً 36600 تن مربوط به تولید تیلاپیا بوده اما ترکیه سهم قابل توجهی در آن ندارد. میزان صید و تولید تیلاپیا از طریق آبزی پروری در ترکیه قابل توجه نیست و آمار دقیقی از آن وجود ندارد.
کارشناسان موارد زیر را مهمترین عوامل کندی توسعه آبزی پروری تیلاپیا در ترکیه دانسته اند:
تیلاپیا ماهی گرمسیری است و در دمای کمتر از C°14-13 ازبین می رود. در مناطق نیمه گرمسیری تیلاپیا باید زمستان گذرانی کند و بهتر است از اصول زمین گرمایی گرم کردن آب و شرایط سالنی و گلخانه ای برای این منظور استفاده شود. فصل گرم برای پرورش تیلاپیا در اغلب مناطق ترکیه کوتاه است.
کمبود کارگاه تکثیر و نبود بچه ماهی نورس تیلاپیا مشکل بزرگی برای پرورش دهندگان در ترکیه است.
در ترکیه برای پرورش تیلاپیا غذای کپور استفاده می شود اما این غذا مناسب تیلاپیا نیست.
تیلاپیاهای راه یافته به منابع آبی ترکیه بزرگ شده اند اما تیلاپیا های پرورشی کوچک هستند و مردم نمونه های بزرگ را که صید و برای فروش عرضه می شوند ترجیح می دهند.
فروش تیلاپیا از پاییز آغاز می شود که این فصل مصادف با شروع صید ماهیان دریایی در این کشور است که مصرف کنندگان تمایل زیادی به آنها دارند و از این رو دولت ترکیه صادرات این محصول را دنبال می کند.
تیلاپیای عرضه شده در بازار معمولاً بصورت فیله منجمد بوده و نمونه تازه در بازار کمیاب است. ترکیه با واردات شدید فیله آماده روبرو است که تهدیدی برای توسعه تولید در داخل این کشور محسوب می شود.
برای دستیابی به سود بیشتر فروش تیلاپیا در ترکیه پیشنهاد شده تیلاپیاهای مقاوم به سرما معرفی شوند، برای پرورش از تیلاپیای تک جنس نر استفاده شود، پرورش در قفس گسترش یابد، تهیه خوراک مطلوب باهدف رشد بیشتر و طعم بهتر گوشت دنبال شود، کیفیت تولید افزایش یابد و واردات فزاینده تیلاپیا محدود شود.
منابع
Al-Ahmed, A. A. (2002). Tilapia culture in Kuwait. Global Aquaculture Advocate, December 2002. P:31.
Al-Ghanem K. A. (2011). Tilapia Aquaculture In Saudi Arabia, Farming With Seaweed May Improve Economic, Environmental Sustainability. Global aquaculture advocate, 26-27.
Altun t.,Tekelioğlu N., Danabaş D. (2006). Tilapia culture and its problems in Turkey. Journal of Fisheries & Aquatic Sciences, V:23 (3-4), 473-478.
Elhendy A. M. & Alzoom A. A. (2001). Economics of fish farming in Saudi Arabia: Analysis of costs of tilapia production. Aquaculture Economics & Management. Volume 5, Issue 3-4.
El-Sayed A. F. M. (2001). Tilapia Culture in Arabia. Global Aquaculture Alliance.
El-Sayed, A. M. (2006). Tilapia culture. Edited by CABI Publishing, Cambridge, USA.
FAO Fisheries and Aquaculture Information Statistics Service, 2010.
FAO, 2015. (http://www.fao.org/fishery/countrysector/naso_kuwait/en)
Goffredo S. & Dubinsky Z. (2014). The Mediterranean Sea: Its history and present challenges. Springer.
ICDF Aquaculture Development in the Kingdom of Saudi Arabia. 21-24
Josupeit H. (2004). World Market of Tilapia. www.globefish.org. V:79.
Popma, T. & Masser, M. (1999.) Tilapia Life History and Biology, 2. SRAC Pub. No. 283.
Ridha, M. T. (2006). Tilapia Culture in Kuwait:Constraints and Solutions. NAGA, WorldFish Center Quarterly Vol. 29 No. 3 & 4.
Tilapia production. National Reviews, obtained from FAO’s National Aquaculture Sectors Overviews. www.globefish.org/upl/Papers.
http://www.fishbiotech.ru